“Oczywista cudowność” – świat baśni jest wypełniony magią, niesamowitymi postaciami, potężnymi siłami i bohaterami, którzy odkrywają w sobie wielkie pokłady dobra, odwagi czy miłości. Jeśli chcesz poznać cechy baśni i dowiedzieć się więcej o tym gatunku, jego historii i funkcji – zapraszamy do czytania!
Co to jest baśń? Krótka historia gatunku
Od wieków ludzkości towarzyszyły wyobrażenia o magicznym świecie. Pozwalały lepiej zrozumieć rzeczywistość i podobnie jak mity i wierzenia – a czasem równolegle z nimi – wyjaśniały niepojęte zjawiska. Wraz z rozwojem filozofii i nauki pojawiły się narzędzia, które lepiej od ludowych wierzeń pozwalały na badanie świata. Niektóre z religii i wierzeń przetrwały próbę czasu w formie mitów i baśni.
Psycholog Carl Gustav Jung mówił o baśniach jako o nośnikach archetypów. To w baśniowych opowieściach były przekazywane ponadkulturowe symbole, wzorce zachowań i motywy. Baśnie nazywa zbiorowym snem ludzkości – uniwersalnymi, odpornymi na działanie czasu i na różnice kulturowe. Ich historia jest niezwykle długa. Najsławniejszy zbiór indyjskich baśni dla dzieci, Pańćatantra, powstała między IV a III wiekiem p.n.e. Wcześniej funkcjonowały przekazy ustne.
Za arcydzieło literatury uchodzi zbiór baśni o sułtanie i Szeherezadzie – Księga tysiąca i jednej nocy z IX-X wieku. Najsłynniejsze baśnie w kulturze zachodniej zostały stworzone przez braci Grimm lub Hansa Christiana Andersena i pochodzą z XIX wieku.
Jakie są cechy baśni?
Czym jest baśń? Utwór ten należy do gatunków epickich. Jest opowieścią, w której świat magii przenika się z rzeczywistością – mogą pojawić się elementy fantastyczne, wyobrażone stworzenia i nadprzyrodzone moce. Zadaniem baśni jest przedstawienie za pomocą symboli konfliktów, problemów egzystencjalnych czy starcia sił dobra i zła w sposób przystępny dla dziecka. Dzięki temu dziecko zyskuje wyobrażenia na temat możliwych zachowań w różnych sytuacjach. Bohaterowie baśni, którzy muszą zmierzyć się z trudnościami, ukazują modelowe rozwiązania i często posiadają takie cechy jak odwaga, prawość, poczucie sprawiedliwości i dobroć.
Współczesne adaptacje filmowe baśni i nowe wersje książkowe zazwyczaj oferują najmłodszym czytelnikom podróż do wspaniałego, magicznego świata, zwieńczoną dobrym zakończeniem. Jednak nie zawsze tak wyglądały baśnie, a pozytywny finał wcale nie jest ich cechą. Nawet w najpopularniejszych utworach pojawiają się tragiczne konflikty, które kończą się śmiercią bohaterów (Mała Syrenka zamienia się na końcu w morską pianę) lub straszliwą karą dla złoczyńców.
Bajki czy baśnie dla dzieci?
Baśń jest potocznie nazywana bajką. To błąd, ponieważ bajka jest zupełnie innym gatunkiem literackim, zaliczanym do liryki. Bajki to krótkie utwory poetyckie, najczęściej z udziałem postaci zwierzęcych. Na końcu bajki powinien być morał, a jej najważniejszą funkcją jest funkcja dydaktyczna i moralizatorska. Bajki jako gatunek literacki nie cieszą się taką popularnością wśród młodych czytelników, jak współczesne wydania baśni.
Nie bez znaczenia jest fakt, że baśnie na dobre zapisały się w kulturze popularnej za sprawą wytwórni Disneya. Adaptacje filmowe przedstawiają barwne historie, unikają poruszania kontrowersyjnych tematów i zdecydowanie odrzucają wszelkie elementy przemocy i okrucieństwa. Przy tym jednak nieco spłycają przekaz, jaki niosą przekazywane od wieków opowieści. Baśnie dla dzieci mają ogromną wartość i wspierają dobry rozwój osobowości. Praca z baśniami jest też wykorzystywana w jungowskich nurtach psychoterapii i opiera się na elementach symbolicznych i archetypicznych.