Kim byli Jagiellonowie?
Jagiellonowie to dynastia królewska wywodząca się od wielkich książąt litewskich, z gałęzi Giedyminowiczów. Dzięki małżeństwom Jagiellonowie byli powiązani z wieloma rodami panującymi w Europie pomiędzy XIV a XVI wiekiem. Córki dynastii brały ślub z książętami z Niemiec, Austrii i Szwecji, a królowie wiązali się z księżniczkami z Francji, Włoch i Moskwy.
Dynastia Jagiellonów stała się jedną z najważniejszych rodzin królewskich w historii Polski i Litwy. Panowali w Polsce w latach 1386-1572, na Litwie 1377-1401 i 1440-1572, na Węgrzech 1440-1444 i 1490-1526, a w Czechach w latach 1471-1526. Największą potęgą Jagiellonowie cieszyli się pod koniec XV i na początku XVI wieku. Polska pod ich władzą przeżywała okres rozwoju kultury i nauki zwany Złotym Wiekiem.
Dynastia Jagiellonów – władcy chronologicznie, lata panowania
Po ostatnim królu z dynastii Piastów Kazimierzu Wielkim i jego bratanku Ludwiku Węgierskim na tronie polskim zasiadła Jadwiga Andegaweńska, córka Ludwika. Poślubiła ona litewskiego księcia Jagiełłę, który dał początek dynastii Jagiellonów, rządzącej Polską przez blisko 200 lat. To właśnie od imienia Jagiełło (Jogaila) pochodzi nazwa dynastii.
Władysław II Jagiełło (1386-1434)
Władysław Jagiełło był wielkim księciem litewskim, synem księcia Olgierda i jego drugiej żony Julianny oraz wnukiem Giedymina. Objął rządy w Polsce w 1386 na podstawie układu polsko-litewskiego w Krewie z 14 sierpnia 1385 roku, zobowiązując się tym samym do przyjęcia chrztu i chrystianizacji Litwy oraz poślubienia Jadwigi Andegaweńskiej. Królem Polski został rok później. Władysław Jagiellończyk był także ojcem królów Kazimierza IV i Władysława III.
Władysław III Warneńczyk (1434-1444)
Po śmierci Jagiełły tron objął jego syn Władysław III Warneńczyk, urodzony przez czwartą żonę króla, Zofię Holszańską. Nie miał wówczas ukończonych nawet dziesięciu lat, dlatego nie sprawował władzy sam. Zastępowała go rada koronna i tzw. opiekadlnicy, czyli zarządcy dzielnic, a faktyczne rządy miał kardynał Zbigniew Oleśnicki. Władysław został także wybrany na króla Węgier w 1440 roku. Zginął w bitwie pod Warną 10 lipca 1444 roku, zyskując przydomek Warneńczyka.
Kazimierz IV Jagiellończyk (1447-1492)
W roku 1447 władzę w Polsce objął Kazimierz Jagiellończyk, młodszy syn Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej. Rządził przez 45 lat. Miał trzynaścioro dzieci, w tym sześciu synów i aż trzech z nich zostało królami. W latach 1454-1466 toczył konflikt zbrojny z Krzyżakami. Na mocy pokoju podpisanego w Toruniu przyłączył część ziem krzyżackich jako Prusy Królewskie, a resztę kraju zhołdował.
Jan I Olbracht (1492-1501)
Kolejnym władcą dawnej Polski z linii Jagiellonów był Jan Olbracht. To trzeci syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki z Habsburgów. Za jego panowania w roku 1496 odbył się sejm piotrkowski, który odnosił się do kwestii opuszczania przez chłopów wsi. Zwiększyła się rola szlachty, a ograniczone zostały prawa mieszczan. Doszło także do ostatecznego ukształtowania sejmu walnego. W polityce zagranicznej Olbracht koncentrował się na sprawach tureckich. W 1497 roku podjął wyprawę przeciwko nim, która zakończyła się klęską.
Aleksander Jagiellończyk (1501-1506)
Po śmierci Olbrachta w 1501 roku władzę przejął jego brat Aleksander Jagiellończyk. Był on także księciem litewskim od 1492 roku. Rozpoczął swoje rządy od wydania przywileju mielnickiego, który wiązał się z wyłącznością decyzyjną senatu, obradującego pod przewodnictwem monarchy. W 1505 roku sejm uchwalił konstytucję nihil novi, utwierdzającą polityczną dominację szlachty i sejmu. Aleksander prowadził wojny z Moskwą, które na kilka lat przerwało małżeństwo z córką Iwana Groźnego Heleną. Zmarł bezdzietnie w 1506 roku na skutek doznanego paraliżu. Był to najkrócej panujący król z dynastii Jagiellonów.
Zygmunt I Stary (1507-1548)
Kolejno władzę w państwie Jagiellonów objął Zygmunt Stary, kolejny syn Kazimierza Jagiellończyka. Był on najdłużej żyjącym królem Polski. Żenił się dwukrotnie z Węgierką Barbarą Zapolyą i mediolańską księżniczką Boną Sforzą, która dała mu męskiego potomka, następcę tronu Zygmunta Augusta. Był mecenasem sztuki, propagatorem odrodzenia. W czasie panowania przyłączył do Polski Mazowsze z Warszawą i przyjął hołd pruski, złożony przez księcia Albrechta Hohenzollerna.
Zygmunt II August (1530/1548-1572)
Zygmunt August był synem Zygmunta Starego i Bony Sforzy. Koronowany za życia ojca w 1529 roku, a rządy objął w 1548. Był trzykrotnie żonaty. Poślubił księżniczkę habsburską Elżbietę, Barbarę Radziwiłłównę oraz Katarzynę, siostrę pierwszej żony. Doczekał się jedynie córki z nieprawego łoża z Barbarą Gizanką. Za czasów jego panowania zawarto w 1569 roku unię realną z Litwą. Przyłączono wówczas do Korony Podlasie, Wołyń i Kijowszczyznę. W efekcie tego ukształtowała się potężna Rzeczpospolita. Po śmierci Zygmunta II Augusta w 1572 nastał okres bezkrólewia. Zakończył się dopiero elekcją króla Henryka Walezego w 1573 roku.
Anna Jagiellonka (1575-1586)
Anna Jagiellonka była córką Zygmunta I Starego i Bony Sforzy. Królową Polski została w 1575 roku, a w 1576 poślubiła Stefana Batorego, który został iure uxoris królem Polski i sprawował faktyczną władzę. Po śmierci męża doprowadziła do wyboru na króla Polski Zygmunta III Wazy, siostrzeńca rodzeństwa ostatnich Jagiellonów, syna Katarzyny Jagiellonki i króla Szwecji. Była ostatnim władcą z dynastii Jagiellonów.
Dynastia Jagiellonów – drzewo genealogiczne
Ród dynastii Jagiellonów przedstawiał się następująco:
Dynastia Jagiellonów – najważniejsze wydarzenia
Okres panowania dynastii Jagiellonów od XIV do XVI wieku był jednym z najważniejszych w historii Polski. Jej członkowie dochodzili do władzy w różnych momentach, ale każdy z nich pozostawił ślad na mapie politycznej i kulturalnej Polski. Do najważniejszych wydarzeń, które miały miejsce za panowania Jagiellonów, zaliczają się m.in.:
- Rządy Władysława Jagiełły 1386 – 1434.
- Unia polsko-litewska zapoczątkowana unią w Krewie w 1385 roku, kiedy to Władysław II Jagiełło przyjął chrzest i poślubił Jadwigę, królewnę węgierską.
- Początki chrystianizacji Litwy w obrządku katolickim w 1387 roku i zorganizowanie w Wilnie biskupstwa.
- Unia wileńsko – radomska z 1401. Witold, stryjeczny brat Jagiełły, zostaje dożywotnio panującym Księciem Litwy pod zwierzchnią władzą Jagiełły.
- Wielka wojna z Krzyżakami trwająca w latach 1409-1411, zakończona pokojem w Toruniu i rezygnacją krzyżaków ze Żmudzi.
- Zwycięstwo nad zakonem krzyżackim w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku.
- Unia w Horodle zawarta w 1413 roku i tworząca polsko-litewską federację.
- Pokój meleński w 1422, który kończy trwające blisko 200 lat zmagania litewsko-krzyżackie. Polska odzyskuje Nieszawę, Orłowo i Murzynowo.
- Statut warcki z 1423. Rozszerzenie praw szlachty.
- Zbigniew Oleśnicki zostaje biskupem krakowskim i doradcą króla.
- Panowanie w Wielkim Księstwie Litewskim Zygmunta Kiejstutowicza (1432 – 1440).
- Rządy Władysława III w latach 1434 – 1444.
- Zawiązanie konfederacji szlachty i miast pruskich przeciw Krzyżakom w 1440.
- Rządy Kazimierza Jagiellończyka w Wielkim Księstwie Litewskim (1440 – 1492).
- 1440-1444 – zawiązanie nowej unii personalnej polsko – węgierskiej.
- Śmierć Władysława III w bitwie pod Warną i bezkrólewie w Polsce w latach 1444-1447.
- Rządy Kazimierza Jagiellończyka w Polsce i na Litwie w latach 1447 – 1492.
- Powstanie w Prusach w 1454.
- Wojna trzynastoletnia z Zakonem Krzyżackim, trwająca w latach 1454 – 1466, zakończona II pokojem toruńskim.
- Zhołdowanie przez Polskę Księstwa Oświęcimskiego w 1454.
- W 1471 roku Kazimierz Jagiellończyk zostaje powołany na tron czeski.
- Powołanie Władysława Jagiellończyka na tron węgierski w 1490.
- Powstanie chłopskie na Podkarpaciu 1492-1497.
- Rządy Jana Olbrachta w latach 1492-1501.
- Rządy Aleksandra Jagiellończyka w Wielkim Księstwie Litewskim w latach 1492 – 1506.
- Ustalenie się sejmu walnego – 1493.
- Nieudana inwazja Mołdawii przez Jana Olbrachta w 1497 roku.
- Mikołaj Kopernik obala teorię geocentryczną, tworząc nową teorię heliocentryczną.
- Rządy Aleksandra Jagiellończyka w Polsce i na Litwie w latach 1501 – 1506.
- Unia mielnicka zawarta w 1501 roku.
- Sejm w Piotrkowie w 1504, znoszący przywilej mielnicki.
- Uchwalenie przez sejm polski w 1505 roku konstytucji Nihil Novi, utrwalającej polityczną dominację szlachty i sejmu.
- Rządy Zygmunta Starego w latach 1506 – 1548.
- Wojna litewsko – rosyjska 1512-1522.
- Zbudowanie Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu.
- Wojna z Zakonem Krzyżackim 1519-1521.
- Traktat krakowski między Polską a Zakonem w 1525. Państwo krzyżackie staje się państwem świeckim.
- Hołd pruski złożony w 1525 przez księcia Albrechta Hohenzollerna Zygmuntowi Staremu.
- Śmierć Ludwika Jagiellończyka w bitwie pod Moskaczem w 1525. Habsburgowie przejmują władzę nad Czechami i Węgrami.
- Wcielenie Mazowsza do Korony w 1529.
- Rządy Zygmunta Augusta w latach 1548 – 1572.
- Wojna inflancka polsko – rosyjska w latach 1561 – 1570.
- Unia między Polską a Inflantami w 1561 w Wilnie.
- Sprowadzenie do Polski Zakonu Jezuitów w 1564.
- Zgodnie z uchwałą sejmu lubelskiego z 1569 do Korony zostaje wcielone województwo podkarpackie, wołyńskie i bracławskie, a następnie Kijowszczyzna.
- Unia w Lublinie, zawarta w 1569 roku, która doprowadziła do przekształcenia polsko-litewskiego sojuszu w nowe państwo – Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
- Śmierć Zygmunta II Augusta w 1572 roku.