Arthur Schopenhauer – sylwetka filozofa
Arthur Schopenhauer urodził się 22 lutego 1788 roku w Gdańsku, a zmarł 21 września 1860 we Frankfurcie nad Menem. Był niemieckim filozofem, którego poglądy miały ogromny wpływ na rozwój myśli filozoficznej. Jego filozofia jest uważana za pesymistyczną, ale zarazem fascynującą.
Studiował nauki przyrodnicze, medycynę i filozofię w Weimarze oraz w Getyndze, gdzie uzyskał stopień doktora w roku 1813, na podstawie rozprawy: „Über die vierfache Wurzel des Satzes vom zureichenden Grund” (tł. „Poczwórne źródło twierdzenia o podstawie dostatecznej”). Jego nauczycielem był m.in. Gottlob Ernst Schulze. Następnie kontynuował naukę w Berlinie i Jenie. Inspirował się pismami Kanta oraz przemyśleniami buddyzmu i filozofii indyjskiej. Za jego najważniejsze dzieło uznaje się „Świat jako wola i przedstawienie”.
Filozofia Artura Schopenhauera w skrócie
Główne założenia filozofii Schopenhauera to refleksje nad naturą cierpienia, moralnością oraz sposobami osiągnięcia wewnętrznego spokoju poprzez rezygnację z niekończących się pragnień oraz zrozumienie i akceptację swojego losu. Schopenhauer twierdził, że wola życia to niekończące się pragnienia ludzkiego umysłu, których zaspokajanie prowadzi do bardziej złożonych i niezaspokojonych pragnień, stwarzając koło nieskończonego cierpienia. Filozofia Schopenhauera jest pesymistyczna, ponieważ odrzuca wiarę w szczęście i dobro.
Filozoficzne poglądy Artura Schopenhauera szczegółowo
Jako główny pogląd niemieckiego filozofa uznaje się fenomenalizm. Schopenhauer przedstawiał świat jako wolę i wyobrażenie ludzkiego umysłu, dlatego każdy odbiera go na swój własny sposób. Twierdzenie to uważał za pierwszą i nienaruszalną prawdę. Świat zewnętrzny istnieje jedynie jako manifestacja wyobrażeń. Te wyobrażenia są ze sobą powiązane zgodnie z zasadą dostatecznej racji, która przyjmuje cztery różne formy:
- stosunek racji i następstwa,
- stosunek przyczyny i skutku,
- stosunek przestrzeni i czasu,
- stosunek pobudki i postępku.
W swojej filozofii Arthur Schopenhauer dokonał również analizy i interpretacji pojęcia woli. Uważał, że każdy posiada bezpośredni dostęp do swojej woli, czyli silnej chęci dążenia w konkretnym kierunku, która wynika z fundamentalnych popędów. Te popędy cechują się jednak zupełnie irracjonalnym charakterem i często mogą działać na ludzką niekorzyść.
Niemiecki myśliciel utrzymywał, że w takiej sytuacji jedynym rozsądnym działaniem jest głębsze zrozumienie własnego wnętrza, analiza swoich popędów i zdobycie nad nimi kontroli. Odniósł się także do sformułowania, że ludzka wola rodzi się z cierpienia. Wolnym od niej można być tylko na dwa sposoby: z natury moralnej – przez pozbycie się swoich wszelkich potrzeb oraz w sposób estetyczny – przez kontemplację sztuki.
Schopenhauer jest często nazywany „ojcem pesymizmu” ze względu na charakterystyczną pesymistyczną naturę jego filozofii. Pojęcie to oznacza postawę skoncentrowaną na ciemnej stronie ludzkiego życia, krytycznej ocenie rzeczywistości oraz braku złudzeń co do przyszłości. Jego pesymistyczne poglądy miały znaczący wpływ na filozofię Friedricha Nietzschego, a co za tym idzie, na całą myśl XX wieku.
Istota filozofii Artura Schopenhauera w punktach
Wizja Schopenhauera obejmuje szereg tematów, w tym metafizykę, etykę, estetykę i filozofię życia. Poniżej znajdują się główne elementy jego filozofii:
- Wola jako centralne pojęcie (wola jest nieuchwytną, nieosobową siłą, która rządzi wszystkim istnieniem),
- Pesymizm i cierpienie (życie jest pełne cierpienia, a zaspokojenie pragnień prowadzi jedynie do chwilowej ulgi),
- Moralność i etyka (etyka powinna być oparta na współczuciu wobec innych istot),
- Estetyka (estetyka może dostarczyć chwilowego oderwania od woli, prowadząc do stanu pozbawionego potrzeb),
- Poznanie świata (ludzkie zmysły ograniczają zrozumienie rzeczywistości, a pojęcia abstrakcyjne są jedynie reprezentacjami woli).
Oddziaływanie twórczości Schopenhauera
W epoce Schopenhauera, jego filozofia nie zdobyła znacznej popularności, gdyż Niemcy były wówczas pod silnym wpływem heglizmu, a później także marksizmu. Niemniej jednak posłane w świat poglądy filozofa miały ogromny wpływ na filozofię, literaturę i sztukę europejską przełomu XIX i XX wieku.
Najbardziej popularnym naśladowcą koncepcji Schopenhauera był Fryderyk Nietzsche. Uważa się go za czołowego filozofa XX wieku oraz głównego przedstawiciela nihilizmu. Nietzsche cenił w metafizyce schopenhauerowskiej spostrzegawczość i przenikliwość, a jej twórcę określał swoim mentorem.
Lew Tołstoj to rosyjski pisarz, który również inspirował się zdaniem Schopenhauera. Jego dzieła do dzisiaj stanowią trwały element klasyki literatury. Zdobył on sławę dzięki metafizycznym refleksjom, w których często zawierały się myśli i obserwacje zaczerpnięte od niemieckiego filozofa.
Filozofia pesymizmu miała także znaczny wpływ na twórczość Richarda Wagnera, niemieckiego kompozytora okresu romantyzmu, działającego w połowie XIX wieku. Muzyk w swoich dziełach stosował gloryfikację walki i apoteozę śmierci. Jego opery często ukazywały tematy cierpienia, niezaspokojonych pragnień i tragicznych losów postaci.
W Polsce Schopenhauerem inspirowali się przede wszystkim znani przedstawiciele epoki modernizmu, Młodej Polski oraz postmodernizmu. Byli to m.in. Stanisław Przybyszewski, Ignacy Matuszewski, Jerzy Żuławski, Zenon Przesmycki, Adolf Nowaczyński, czy też Edward Abramowski.
Krótkie cytaty Artura Schopenhauera
Myśli filozofa często skupiały się na trudnościach życia i ludzkiego istnienia. Oto kilkanaście krótkich cytatów Schopenhauera, które warto znać:
„Każdy dzień to odrobina życia: każde przebudzenie, to odrobina narodzin, każdy poranek, to odrobina młodości, każdy sen zaś, to namiastka śmierci”,
„Prawdziwy honor naruszyć może nie to, czego się doznaje, lecz tylko to, co się czyni, każdemu bowiem może się przytrafić wszystko”,
„Mówiąc krótko, myśleć potrafi niewielu, ale opinie chcą mieć wszyscy, cóż więc innego im pozostaje, jak zamiast samemu je sobie urabiać, gotowe przyjmować od innych?”,
„Zdrowy rozsądek może zastąpić prawie każdy stopień wykształcenia, lecz żadne wykształcenie zdrowego rozsądku”,
„Nikt się tak łatwo nie decyduje na to, aby myśleć lub wnioskować wbrew prawom logiki: błędne sądy zdarzają się często, błędne wnioski zaś nader rzadko”,
„Aby życie było mądre, najważniejsza jest dobrze pojęta troska, po części o naszą teraźniejszość, po części o naszą przyszłość, tak aby jedno nie było przeszkodą dla drugiego”,
„Te tysiące, które w naszych oczach spokojnie obcują ze sobą, są niczym innym, jak stadem wilków i tygrysów, którym tylko nałożono kagańce”,
„Albowiem im więcej ktoś ma sam z siebie, tym mniej potrzebuje od świata i tym mniej znaczą dla niego inni ludzie”,
„Chcąc samoluba skłonić do uczynków mających na celu dobro bliźniego, trzeba weń wmówić, że zmniejszenie cudzych cierpień może być z korzyścią dla niego samego”,
„Człowiekowi o nic bardziej nie chodzi niż o zaspokojenie swej próżności i żadna rana nie jest tak bolesna jak ta, która zadana jest miłości własnej (to stąd pochodzą takie frazesy jak „Honor cenniejszy niż życie” itd.)”,
„Napis w Pompejach na ozdobionych fallusem drzwiach fornicis (lupanaru): Heic habitat felicitas (Tu mieszka szczęście); napis ten brzmiał naiwnie dla wchodzącego, ironicznie dla wychodzącego, a sam przez się był humorystyczny”.
Długie cytaty Artura Schopenhauera
Warto zainspirować się również długimi cytatami Arthura Schopenhauera, które potrafią nieść ze sobą naprawdę wartościowy przekaz i intencje:
„Im dobitniej uświadamiamy sobie kruchość, nicość i zakrawający na marzenie senne status wszystkich rzeczy, tym wyraźniej jesteśmy też świadomi wieczności swej wewnętrznej istoty. Właściwie bowiem tylko w opozycji do niej poznaje się ów status rzeczy; tak jak szybkie płynięcie statku postrzegamy tylko w odniesieniu do stałego lądu, nie zaś patrząc na sam statek”,
„Ponieważ stan nasz jest taki, że lepiej, by go nie było, zatem wszystko, co nas otacza, nosi tego ślady – dokładnie tak jak w piekle wszystko trąci siarką – albowiem wszystko jest zawsze niedoskonałe i złudne, wszystko, co miłe, splecione z niemiłym, każda rozkosz tylko połowiczna, każda przyjemność sama się niszczy, każdy środek zaradczy, do którego uciekamy się co dzień, co godzinę w biedzie, co chwila nas zawodzi i odmawia służby, stopień, na który wchodzimy, jakże często się załamuje […], jednym słowem jesteśmy jak Fineasz, któremu harpie kalały każdą potrawę czyniąc ją niezdatną do spożycia”,
„Można mieć w istocie rację, a jednak nie mieć jej w oczach postronnych, czy nawet niekiedy w swoich własnych, a dziać się tak będzie w sytuacji, gdy przeciwnik obali mój dowód, co zarazem uznane zostanie za obalenie samego twierdzenia, chociażby na jego poparcie były też jakieś inne dowody”,
„W roli autorytetów wystąpić też mogą powszechnie żywione przesądy (…); i ludzie nawet najbardziej absurdalną opinię łatwo uznają za swoją, jeśli tylko uda się ich przekonać, iż takie jest ogólne przekonanie. Przykład wpływa i na ich myśli i na działania. Są niczym owce, które za wiodącym stado baranem pójdą wszędzie i łatwiej im umrzeć niż myśleć. Osobliwe to doprawdy, że powszechność jakiegoś mniemania tak wielkie ma dla nich znaczenie, skoro na sobie samych mogliby zaobserwować, że przyjmuje się opinie tylko mocą przykładu, a bez żadnego ich rozważenia. Tego wszelako nie dostrzegają, gdyż brak im jakiejkolwiek samowiedzy”,
„Człowiek jest zły z natury. Gdyby tak nie było, gdybyśmy byli z gruntu uczciwi, tobyśmy się w każdym sporze starali tylko o to, aby dojść do prawdy, nie bacząc na to, czy zgadza się ona z naszym pierwotnie wygłoszonym zdaniem, czy też ze zdaniem przeciwnika; byłoby rzeczą obojętną albo przynajmniej całkiem drugorzędną. Ale tak jak się rzeczy mają, jest to sprawa główna, wrodzona zaś próżność, tak szczególnie drażliwa na punkcie zdolności umysłowych, nie chce dopuścić do tego, aby nasze pierwotne twierdzenie okazało się fałszywe, a twierdzenie przeciwnika słuszne. Wydawałoby się wobec tego, że każdy powinien by po prostu starać się nie wysuwać innych twierdzeń jak tylko słuszne i w tym celu najpierw myśleć, a potem dopiero mówić. U większości ludzi jednak do wrodzonej próżności dołącza się jeszcze gadatliwość i wrodzona nieuczciwość. Ludzie gadają, zanim pomyślą; jeżeli zaś potem widzą, że twierdzenie ich było błędne i że nie mają racji, to pragną jednak, aby się chociaż wydawało, jak gdyby było na odwrót. Dążenie do prawdy, które bywa chyba na ogół jedynym bodźcem podczas wysuwania pozornie słusznego twierdzenia, zostaje teraz całkowicie usunięte przez próżność; co słuszne, ma się wydawać niesłusznym i odwrotnie”,
„Istnienie ludzkie bynajmniej nie ma charakteru daru, natomiast jest w każdym calu zaciągniętym długiem. Ściąganie go następuje w postaci ustanowionych przez to istnienie palących potrzeb, dręczących pragnień i bezmiernej nędzy. Na spłatę tego długu potrzeba z reguły całego życia, ale umorzone zostają przez to tylko odsetki. Spłata kapitału dokonuje się przez śmierć”,
„Widać jasno, że logika ma pewien aprioryczny, dający się określić bez żadnych empirycznych domieszek przedmiot, a są nim prawa myślenia, poczynań rozumu. Poczynania te podejmuje rozumna istota pozostawiona sobie samej i wolna od przeszkód, myśląca przeto w samotności, gdy nic jej na manowce sprowadzić nie może. Dialektyka natomiast traktowałaby o wspólnym działaniu dwóch rozumnych osób, które myślą razem, a kiedy nie zgadzają się tak, jak dwa wskazujące tę samą godzinę zegary, wtedy dochodzi do dyskusji, czyli duchowej walki”.
Podsumowanie
Filozofia Arthura Schopenhauera stanowi głęboką podróż w świat wiecznej woli, która stopniowo coraz bardziej ujawnia swoje wpływy na ludzkie doświadczenia. Jego pesymistyczna wizja życia bazuje na przekonaniu, że wola jest nieświadomym impulsem, prowadzącym do nieustannego cyklu dążeń i cierpień. Niemiecki filozof uważał, że jedyną drogą do wyzwolenia od tego niekończącego się biegu jest kontrola potrzeb. Również sztuka odgrywała tutaj kluczową rolę jako źródło chwilowego ukojenia, pozwalając ludziom na oderwanie się od wpływu woli. Filozofia Schopenhauera stanowi wyjątkowy wkład w refleksję nad sensem ludzkiego istnienia, jednocześnie stawiając wieczne pytania dotyczące natury, potrzeb i cierpienia.