John Stuart Mill był angielskim filozofem, politologiem i ekonomistą, jednym z twórców utylitaryzmu. W wieku 18 lat John został jednym z założycieli Towarzystwa Utylitarystów w Londynie. Jego wczesne lata i edukacja kształtowały jego późniejsze poglądy. Mill uważany jest za twórcę liberalizmu demokratycznego.
Biografia Johna Stuarta Milla
John Stuart Mill był jednym z głównych przedstawicieli filozofii pozytywistycznej. Narodził się 20 maja 1806 roku w Londynie. Wychowywany rodzinie intelektualistów, już od najmłodszych lat był otoczony wpływami nowoczesnych nurtów myślowych, gdyż jego ojciec, James Mill, był gorącym zwolennikiem utylitaryzmu, będąc jednocześnie współtwórcą tej doktryny obok Jeremy’ego Benthama. To właśnie w duchu utylitarystycznym pragnął wychować swojego syna. Okres młodości Johna był niezwykle trudny. Jego ojciec starannie kształtował go, dbając o jak najszerszą edukację i wyłączając go z bliskich relacji z rówieśnikami, z wyjątkiem rodzeństwa.
W 1820 roku syn John wyjechał do Francji, gdzie nawiązał kontakt z Sayem, słynnym ekonomistą francuskim, oraz Henri de Saint-Simonem, reprezentantem socjalistów utopijnych. Podczas tego pobytu uczęszczał na różnorodne kursy naukowe w Montpellier, zdobywając wiedzę z chemii, logiki i wyższej matematyki. Po powrocie z Francji w wieku 15 lat rozpoczął opracowywanie swojego pierwszego systemu filozoficznego. John w wieku 17 lat zaczął pracować w Kompanii Wschodnioindyjskiej – urzędzie sprawującym nadzór nad Indiami. Pracował tam do emerytury, stając się jednym z dyrektorów Kompanii. W wieku 20 lat John przeżył ciężkie załamanie nerwowe i psychiczne, wsparcia udzieliła mu Harriet Taylor, z którą później się związał.
W 1851 roku John Stuart Mill poślubił Harriet Taylor, która stała się jego inspiracją do zaangażowania się w sprawy poprawy sytuacji kobiet. Po jej śmierci w 1858 roku Mill poświęcił się karierze politycznej, stając się nieformalnym liderem Partii Liberalnej. W latach 1865-1868 był członkiem Izby Gmin Brytyjskiego Parlamentu. John Mill walczył o równouprawnienie kobiet, uznawany był za pierwszą osobę w brytyjskim rządzie, która domagała się przyznania kobietom prawa głosu. John Stuart Mill zmarł 8 maja 1873 w Awinionie, pozostawiając po sobie cenną spuściznę naukową, będącą źródłem inspiracji dla wielu późniejszych myślicieli.
Poglądy Johna Stuarta Milla
John Stuart Mill w politologii i ekonomii był teoretykiem i przedstawicielem liberalizmu, wykazywał wyraźne poparcie dla utylitaryzmu, wzmacniane zarówno przez naukowe dziedzictwo ojca, jak i własne osiągnięcia. Jego podejście obejmowało również nurt empiryczny, dziedziczony po Johnie Locke’u i Francisie Baconie. W ramach utylitaryzmu Mill łączył tę filozofię ściśle z etyką, argumentując, że każdy jednostkowy człowiek, podejmując wartościowe działania z perspektywy społeczności, może stać się cennym składnikiem społeczeństwa, przynosząc wielorakie dobro do swojego życia.
W dziedzinie myśli politycznej John Stuart Mill odegrał istotną rolę, kontynuując demokratyczno-liberalne idee Johna Locke’a. Jego teorie miały znaczący wpływ na kształtowanie polityki ekonomicznej w tamtym okresie. Postulował, aby do konstytucji pisanej w duchu Locke’a wprowadzić dodatkowe zapisy gwarantujące podstawowe wolności obywatelskie oraz uniemożliwiające monopolizację władzy. Mill zauważał potencjalne zagrożenia dla demokracji wynikające zarówno z samej demokracji, jak i jej skutków. Ostrzegał przed „dyktaturą większości”, która mogłaby wyniknąć zarówno z polityki (monopolizowanie władzy przez jedną partię poprzez kontrolę przepływu informacji) jak i ekonomii (powstawanie monopolistycznych przedsiębiorstw). Mill aktywnie dążył do zagwarantowania wolności obywatelskich, takich jak wolność zgromadzeń, poprzez umocnienie ich statusu w konstytucji. Ponadto, gorąco popierał nadanie kobietom prawa głosu, co wielokrotnie podkreślał w swoich wystąpieniach.
Filozofia Johna Stuarta Milla
Poglądy filozoficzne Milla można podzielić na dwa główne okresy. Początkowo był wyrazistym zwolennikiem utylitaryzmu i kontynuatorem brytyjskiego empiryzmu, będąc spadkobiercą myśli Bacona, Hobbesa, Newtona i Locke’a. W poglądach Milla można wyróżnić trzy rodzaje empiryzmu:
- empiryzm genetyczny – zakłada, że wszelka wiedza jednostki ludzkiej pochodzi wyłącznie z doświadczenia, a jej sądy są nabyte,
- empiryzm epistemologiczny – zakłada, że jedynym kryterium wiedzy jest doświadczenie,
- empiryzm metodologiczny – zakłada, że prawdziwe twierdzenia naukowe mogą być opracowane jedynie dzięki doświadczeniu, a doświadczenie warunkuje ich prawomocność.
Choć te trzy formy empiryzmu istniały równocześnie u Milla, sam nie określił swojej filozofii mianem empirystycznej, preferując termin „experentialism”. Uznawał ten termin za nieprecyzyjny i pochopne uogólnienie, które ma mało wspólnego z metodami nauki. Współcześnie jednak uznaje się, że filozofia Milla jest empirystyczna. W drugim okresie swojej filozofii, pod wpływem prac Comte’a, Mill przesunął swoje poglądy w dziedzinie teorii poznania bardziej w kierunku naturalizmu, a w etyce zbliżył się do stanowisk neokantowskich.
Filozofia Johna Stuarta Milla koncentruje się na utylitaryzmie, uznając szczęście jednostki za najwyższy cel społeczeństwa i zdobywając poparcie dla działań, które przynoszą najwięcej pożytku ogółowi. Z kolei filozofia Schopenhauera skupia się na pesymistycznym spojrzeniu na ludzkie życie, podkreślając rolę cierpienia i zmysłowej egzystencji, a jego myśli wpisują się w nurt pesymizmu filozoficznego.
Dzieła Johna Stuarta Milla
John Stuart Mill przedstawił swoje filozoficzne przekonania w kilku publikacjach filozoficznych. Najważniejszym jego dziełem jest „System logiki” (System of Logic, Ratiocinative and Inductive), w którym Mill precyzyjnie sformułował i dostosował koncepcję empirycznej teorii poznania do zastosowania w ramach utylitaryzmu. Kilka myśli zawartych w tym dziele stało się fundamentem dla współczesnej logiki matematycznej, m.in. pierwsza próba precyzyjnego uściślenia pojęć tradycyjnej logiki Arystotelesa za pomocą diagramów, schematów i oznaczeń symbolicznych, koncepcja traktowania logiki i matematyki jako swoistych „metajęzyków”, dostosowywanych do potrzeb użytkownika w sposób dowolny, ale nie sprzeczny, oraz próba systematyzacji reguł rozumowania indukcyjnego w postaci tzw. kanonów Milla.
John Mill uznawał idee feminizmu i aktywnie wspierał walkę o prawa kobiet. Jego prace nad „Poddaństwo kobiet” („The Subjection of Women”, 1868) przyczyniły się do promocji idei równości płci. Jego pozostałe dzieła to: „System logiki dedukcyjnej i indukcyjnej” (1843), „Zasady ekonomii politycznej”(1848), „O wolności” (1859), „Uwagi o rządzie reprezentatywnym” (1861), „Utylitaryzm” (1863).