Mit o Odyseuszu jest jednym z najbardziej znanych mitów w mitologii greckiej. Odyseusz, główny bohater tej opowieści, znany jest z niezwykłej inteligencji i mądrego postępowania w trudnych sytuacjach. Tułaczka, konfrontacje z różnymi postaciami oraz przygody Odyseusza stanowią niezwykłe wątki mitologii greckiej oraz literatury światowej.
Mit o Odyseuszu – bohaterowie
Tułaczka Odyseusza jest kluczowym elementem „Odysei” Homera. W tym eposie Homer opisuje niezwykłe przygody Odyseusza w drodze powrotnej do Itaki po zakończeniu wojny trojańskiej. Aby lepiej zrozumieć sedno Mitu o Odyseuszu, warto dokładnie przyjrzeć się głównym postaciom tej opowieści. Bohaterami mitu są:
- Odyseusz – to główny bohater mitu, mąż Penelopy, ojciec Telemacha i król Itaki. Cechuje go niezwykła sprytność i wytrwałość w dążeniu do celu. Przedstawiony jest jako wysoki, potężnie zbudowany, barczysty mężczyzna. Charakteryzuje go rozwaga w każdej sytuacji oraz podejrzliwość wobec niepewnych sytuacji. Gotowy jest bez wahania pomagać tym, którzy naprawdę potrzebują wsparcia, wykazując jednocześnie głęboką empatię.
- Penelopa – to małżonka Odyseusza. Symbolizuje niezłomną wierność małżeńską, którą wykazuje, nawet wobec długiej rozłąki ze swoim męża. Pomimo licznych zalotników, którzy starali się ją uwieść, gdy Odyseusz był nieobecny, konsekwentnie odmawiała wyboru któregokolwiek z nich na swojego nowego partnera.
- Telemach – to syn Odyseusza i Penelopy. Był wsparciem dla matki w trudnych chwilach. To właśnie on podjął wyprawę w poszukiwaniu zaginionego Odyseusza oraz udzielał mu wsparcia w podejmowaniu kolejnych kroków po powrocie do ojczystego domu.
- Alkinoos – to król Scherii. To właśnie do jego dworu przybywa Odyseusz, gdzie opowiada swoje przygody i losy podróży.
Mit o Odyseuszu – streszczenie krótkie w kilku zdaniach
Odyseusz, syn Laertesa, król Itaki, cieszy się spokojnym życiem u boku swojej żony Penelopy, która niedawno urodziła syna, Telemacha. Jednak wybuch wojny trojańskiej radykalnie zmienia tę harmonię. Odyseusz, choć niechętnie, wyrusza na pole bitwy. Oblężenie Troi trwa aż 10 lat, a po zdobyciu miasta Odyseusz pragnie wrócić do swojego domu. Mit opowiada o jego pełnych przygód podróży powrotnej do Itaki. Po powrocie razem z Telemachem Odyseusz eliminuje zalotników, którzy pragnęli ręki Penelopy. Po latach trudnych zmagań i niepewności rodzina może cieszyć się spokojem.
Mit o Odyseuszu – streszczenie szczegółowe
Odyseusz, król Itaki, cieszy się spokojem wraz z żoną Penelopą i synem Telemachem. Niespodziewany wybuch wojny trojańskiej przerywa ich beztroskie życie, zmuszając króla do wyruszenia na pole bitwy. Oblężenie Troi trwa 10 lat. Odyseusz wpada na pomysł zbudowania konia trojańskiego z drewnianej konstrukcji, aby przejąć miasto. Wewnątrz tej konstrukcji schronili się wojownicy greccy. Mimo przestróg, obrońcy miasta wprowadzili konia do murów Troi. W nocy grecy wyszli z ukrycia, otworzyli bramy miasta. Gdy dzięki sprytowi Odyseusza Troja zostaje zdobyta, król chce jak najszybciej wrócić do domu.
W trakcie podróży przez Morze Egejskie, statek podróżnika zostaje zepchnięty przez gwałtowne wiatry na nieznany ląd, do kraju Lotofagów. Tam rosną czarodziejskie lotosy, których zjedzenie powoduje utratę pamięci o ojczyźnie. Marynarze, skuszeni magią kwiatów, muszą być siłą wciągnięci na pokład. W czasie żeglugi po Morzu Sycylijskim Odyseusz i jego towarzysze trafiają na wyspę Cyklopów. Grupa wkracza do jaskini najpotężniejszego z nich, Polifema. Gdy monstrum wraca wieczorem z pastwiska, zasłania wejście kamieniem. Po rozpoznaniu intruzów zabiera dwóch marynarzy, rozrywając ich na strzępy i pożerając. Odyseusz poi olbrzyma winem i oślepia go, a potem ucieka z jaskini, przywiązany do brzuchów baranów. Odyseusz raniąc Polifema, ściągnął na siebie gniew Posejdona. Wściekły Polifem prosi swego ojca, Posejdona, by przeklął Odyseusza i uczynił jego powrót do domu trudnym i pełnym przeciwności.
Na wyspie króla wiatrów, Eola, Odyseusz otrzymuje torbę, w której skryte są wszystkie wiatry. Ppewnego dnia, gdy statek zbliża się do Itaki, towarzysze Odysa, otwierają torbę, co prowadzi do uwięzienia ich w sztormie i utraty kursu. W drodze do kraju Lajstrygonów marynarze są bardziej ostrożni. Dzielą się na dwie grupy: jedna zostaje na statku, a druga wyrusza w głąb lądu. Tam trafiają do siedziby czarodziejki Kirke, która najpierw ich gości, a potem przemienia w świnie. Jeden z nich, ostrzeżony przez Hermesa, unika zaklęcia i wzywa Odyseusza po pomoc. Król spotyka Hermesa, który obdarowuje go ziołem chroniącym przed czarami. Kirke, zdając sobie sprawę, że Odys nie ulega jej truciznom, próbuje zaklęć, ale on zagraża jej mieczem, zmuszając do odwrócenia uroków na swojej załodze. Kirke odczarowuje swoich ludzi i zatrzymuje Odyseusza na swej wyspie przez rok, przed jego ostatecznym odjazdem. Zanim jednak wyrusza, otrzymuje wskazówki od Kirke, by odnaleźć duszę Tejrezjasza, który mieszka w podziemiach i udzieli mu istotnych informacji na temat przyszłej podróży.
Po dotarciu do krainy Kimeryjczyków Odyseusz znajduje wejście do podziemi, gdzie spotyka Tejrezjasza. Dowiaduje się od niego, że przed nim jeszcze wiele lat tułaczki. W drodze powrotnej Odyseusz ponownie odwiedza Kirke, która udziela mu kolejnych wskazówek dotyczących jego podróży. W krainie syren Odyseusz każe załodze zatkać uszy woskiem, aby nie ulegli hipnotycznemu śpiewowi tych niebezpiecznych istot. Sam jednak pragnie posłuchać ich pieśni, dlatego zleca, by go przywiązano do masztu, by bezpiecznie przejść obok nich. Między Sycylią a wybrzeżem Italii, statek musi przejść przez wąski korytarz między skałami, na których siedzą Skylla i Charybda. Podczas tej próby życie traci sześciu członków załogi.
Gdy dopływają do wyspy boga słońca, wyczerpani żeglarze zabijają kilka z jego świętych wołów. Rozgniewany Helios wywołuje burzę, w wyniku której ginie większość załogi, a sam Odyseusz dryfuje na drewnianym kawałku do brzegów Ogigii. Tam opiekuje się nim nimfa Kalipso, karmiąc go ambrozją i pojąc nektarem. Spędza z nim 7 lat, oferując mu wieczną młodość i nieśmiertelność. Jednakże, za sprawą Zeusa i Hermesa, zostaje nakłoniona do wypuszczenia go. Odyseusz buduje tratwę i wyrusza w podróż do Itaki, jednak ponownie napotyka na przeszkody, gdy Posejdon powoduje zniszczenie jego tratwy podczas burzy. Wyczerpany wędrowiec dociera do wyspy Scherii, wyspy Feaków, gdzie znajduje opiekę u królewny Nauzykaa. Opowiada swoje przygody królowi Alkinoosowi i feackim książętom, którzy hojnie obdarzają go darami i pomagają mu wrócić do Itaki, gdzie zostaje wysadzony na brzegu.
Po wielu latach tułaczki Odyseusz wraca do Itaki. W domu zastaje wielu zalotników do ręki Penelopy oraz dążących do przejęcia jego królestwa. W przebraniu żebraka Odyseusz poznaje sytuację panującą w swoim domu i snuje plany odwetu. Z pomocą syna pokonuje zalotników i odzyskuje króleswto. Odyseusz często opowiada swe przygody ojcu, żonie i synowi, siedząc w ogrodzie. Ludzie z różnych stron przybywają, by wysłuchać niezwykłych historii króla Itaki.
Mit o Odyseuszu – plan wydarzeń
- Król Itaki bierze udział w wojnie trojańskiej (wprowadzenie konia do miasta).
- Wygranie bitwy i próba powrotu Odyseusza do Itaki.
- Tułaczka Odyseusza.
- Rejs po Morzu Egejskim i pobyt w kraju Lotofagów.
- Przeprawa przez Morze Sycylijskie w kierunku ziemi cyklopów.
- Uwięzienie w jaskini, ucieczka i klątwa Polifema.
- Dar króla wiatrów.
- Atak Lajstrygonów – utrata jedenastu statków.
- Czarodziejka Kirke zamienia załogę Odyseusza w świnie.
- Pomoc Hermesa.
- Mroczna kraina Kimerejczyków i kontakt ze światem umarłych.
- Przestroga bogini Kirke przed grożącym niebezpieczeństwem.
- Zatkanie załodze uszu woskiem.
- Spotkanie z syrenami.
- Przeprawa między Scyllą a Charybdą.
- Utrata sześciu ludzi z załogi.
- Zabicie wołów Heliosa.
- Zemsta Heliosa – cyklon, strata okrętów i załogi.
- Siedem lat w niewoli nimfy Kalipso.
- Walka Odyseusza z morskim żywiołem i rejs tratwą.
- Spotkanie z Nauzykaą, córką króla Feaków.
- Opieka Ateny.
- Pomoc króla Alkinoosa.
- Powrót do Itaki.
- Spotkanie Odyseusza z Penelopą.
- Walka z zalotnikami.
- Szczęśliwe życie w Itace.
Jaka jest problematyka tego mitu?
Odyseusz, w trakcie podróży powrotnej do swojej ojczyzny, Itaki, i swojej rodziny, doświadczył licznych trudności, błądząc, zbaczając z kursu i dryfując na morzu. Po powrocie do domu, który był opanowany przez zalotników, z których każdy pragnął zająć jego miejsce jako mąż Penelopy i król Itaki, Odyseusz musiał stawić im czoło i osiągnąć swój cel. Podobnie w życiu każdy z nas może zabłądzić, popełnić błąd, ale to, co istotne, to umiejętność powrotu na właściwą ścieżkę i realizacja naszych celów. Wędrówka Odyseusza staje się zatem symbolem ludzkiego losu. Część wydarzeń opisanych w książce ma podstawy historyczne, takie jak wojna trojańska i zdobycie Troi przez Greków, a także istnienie realnych miejsc, jak Morze Śródziemne czy wyspa Itaka. Inne zdarzenia są bardziej prawdopodobne, takie jak podróżowanie Odyseusza, jego emocje i pragnienie powrotu do domu, oraz starania zalotników o rękę Penelopy. Jednakże nie brakuje również elementów fantastycznych, takich jak interwencje bogów w ludzkie życie, spotkania z duszami zmarłych oraz istnienie Syren, Scylli i Charybdy.
Nawiązania do mitu w innych tekstach
Mit o Odyseuszu pojawia się w polskiej wersji „Mitologii” Jana Parandowskiego, ukazując jego niezwykłe przygody i wytrwałość w podróży powrotnej do domu. Pojęcie „odyseja” określa się mianem długiej wędrówki pełnej przygód i dramatycznych wydarzeń. Podróż Odysa jest metaforą ludzkiego losu. Nic więc dziwnego, że motyw ten często pojawia się w literaturze różnych epok. Wiersz „Odys” Leopolda Staffa stanowi nawiązanie do wspomnianego mitu. Utwór ten to refleksyjna opowieść o ludzkim życiu, gdzie tytułowy bohater Odyseusz przedstawia swoje spojrzenie na świat poprzez metaforę własnej wędrówki, ukazując bogactwo doświadczeń i losu. Podobnie jak w mitologii, przesłanie wiersza kładzie nacisk na nieustającą walkę i determinację człowieka w dążeniu do celu, jaką wykazał się Odyseusz, pokonując przeszkody, by powrócić do ukochanej Itaki pomimo wszystkich trudności.
Wędrówka Odyseusza jako metafora ludzkiego życia została również przedstawiona w rzymskim poemacie epickim Wergiliusza, pt. „Eneida”. Epos opowiada o podróży Eneasza z Troi do Rzymu. Wergiliusz opowiada historię garstki Trojańczyków, którzy zdołali uciec z miasta, ogarniętego walką. Podążają oni pod przywództwem Eneasza, by znaleźć nową ziemię i założyć nowe miasto. Przygody, jakie ich czekają, są analogiczne do tych, które przeżył Odyseusz. Chociaż utwór powstał wiele wieków później, to jego akcja rozgrywa się w czasach podobnych do wędrówki Odyseusza, co sugeruje, że losy Eneasza splatają się z losami Odyseusza, walcząc z podobnymi potworami i zmierzając do podobnych celów.