W mitologii greckiej istnieje wiele opowieści dotyczących powstania świata, które fascynują swoim bogactwem symboliki i postaci. Mit o stworzeniu świata, znany jest również jako mit kosmogoniczny. Streszczenie tego mitu oraz analiza planu wydarzeń są istotne dla zrozumienia mitologii greckiej i jej wpływu na kulturę. Mity greckie przedstawiają różne interpretacje narodzin świata i związane z nimi symbole, co czyni te opowieści niezwykle barwne i bogate w szczegóły.
Mit o powstaniu świata – bohaterowie
Aby lepiej zrozumieć sedno mitu o powstaniu świata, warto dokładnie przyjrzeć się głównym postaciom tej opowieści. Bohaterami mitu o powstaniu świata są:
- Chaos – bóstwo, z którego wyłania się świat i bogowie.
- Uranos – pierwszy bóg, uosobienie Nieba. Zapoczątkował powstanie świata, był mężem Gai, dziadkiem Dzeusa. Uranos to ojciec tytanów, kiklopów (cyklopów), hekatonchejrów (sturękich). Był okrutny wobec swoich potomków, każdego strącając do Tartaru. Ostatecznie spotkała go kara, gdy został strącony w otchłań zapomnienia.
- Gaja – pierwsza bogini, uosobienie Ziemi, płodności i macierzyństwa. Była żoną Uranosa, dała początek wielu pokoleniom bogów. Ocaliła swojego syna Kronosa przed okrutnym czynem jego ojca.
- Okeanos – najstarszy i największy z rodu tytanów, syn Uranosa i Gai, uosobienie morza.
- Kronos – najmłodszy syn Uranosa i Gai, mąż Rei. Kronos pozbawił swego ojca tronu i zasiadł na nim. Był równie bezwzględny jak jego ojciec, połykał każde ze swoich dzieci, gdyż przepowiedziano mu, że to najmłodsze odebrałoby mu władzę.
- Reja – bogini płodności, żona Kronosa. Ocaliła najmłodszego syna, Zeusa, przed połknięciem przez jego ojca.
- Erynie – boginie zemsty. Zrodziły się z krwi, która spadła na Gaję po okaleczeniu Uranosa.
- Zeus – ojciec bogów i ludzi, był szóstym i najmłodszym dzieckiem Kronosa i Rei. Dzeus strącił ojca z tronu, sam objął władzę i zasiadł na Olimpie.
- Hades – bóg podziemia, brat Zeusa.
- Hera – pramatka ludzkości, siostra i żona Zeusa.
- Posejdon – bóg przestrzeni wodnych, drugi brat Zeusa.
- Demeter – bogini pól i urodzajów, siostra Zeusa.
- Hestia – bogini ogniska domowego, siostra Zeusa.
- Atena – narodzona z głowy Zeusa, bogini mądrości, wojny, burz i piorunów.
- Herakles – pół człowiek, pół bóg, który pokonał gigantów.
- Dionizos – syn Zeusa, pomógł Heraklesowi pokonać ród gigantów.
- Giganci – potężne istoty, potomkowie Gai, którzy chcą zdobyć władzę nad światem i wypowiadają wojnę bogom. Ostatecznie zostają pokonani przez Heraklesa.
Mit o powstaniu świata – streszczenie krótkie
Na początku był chaos, z którego wyłoniły się dwa potężne bóstwa Uranos – Niebo i Gaja – Ziemia. Potomstwem boskiej pary byli tytani, cyklopi i sturęcy. Przerażali oni swoim wyglądem, dlatego Uranos strącił ich wszystkich do Tartaru. Gaja, słysząc żałosne wołania swoich dzieci, spiskowała z Kronosem, najmłodszym i ocalonym z Tytanów, przeciwko znienawidzonemu Uranosowi. Kronos za namową matki zaatakował ojca sierpem, raniąc go i obalając z tronu. Kronos, panujący z Reją, pamiętając o klątwie ojca, że i on zostanie obalony przez syna, połykał każde nowo narodzone dziecko. Gdy Reja urodziła szóste dziecko, dała Kronosowi owinięty kamień, ratując je od losu rodzeństwa. Gdy Zeus osiągnął dojrzałość, postanowił stawić czoło ojcu. Poprosił matkę o podanie Kronosowi napoju wywołującego wymioty, co skłoniło go do wyrzucenia reszty dzieci. Zeus stanął do walki z Kronosem, mając u boku tytanów i cyklopów. Po zaciętej walce Zeus pokonał Kronosa, ale zanim zasiadł na olimpijskim tronie, musiał uporać się z pokoleniem gigantów.
Mit o powstaniu świata – streszczenie szczegółowe
Na samym początku był Chaos, który według Greków składał się z ziemi, wody, ognia i powietrza. Z niego wyłoniły się dwa pierwsze bóstwa: Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia). Potomkami Uranosa i Gai byli tytani, m.in. Okeanos, cyklopi i sturęcy. Uranos nie był zadowolony z wyglądu dzieci, dlatego postanowił odesłać cyklopów oraz sturękich do Tartaru – najciemniejszego zakątka podziemnego świata, z którego nie było dalszej drogi. Gaja była niezadowolona z postępowania Uranosa, co skłoniło ją do zawiązania spisku przeciwko niemu. W spisek zaangażowany został Kronos, najmłodszy spośród tytanów, który używając swojego sierpa, zranił Uranosa, pozbawiając go tronu. Uranos zwalił się w nicość zapomnienia. Z krwi Uranosa narodziły się trzy boginie zemsty, Erynie. Ranny Uranos przeklął Kronosa, mówiąc: „Tak samo jak ty mnie, tak i twój syn zrzuci cię z tronu”.
Nadeszły czasy panowania Kronosa, który pojął za żonę Reję, boginię płodności. Kiedy pojawiło się ich pierworodne potomstwo, Kronos przypomniał sobie proroctwo ojca. W obawie przed spełnieniem się przepowiedni, Kronos połykał swoje dzieci. Było ich pięcioro: Posejdon, Hades, Hera, Demeter i Hestia. Gdy narodziło się szóste dziecko, Reja nadała mu imię Zeus i ukryła je w jaskini na Krecie, gdzie dorastało pod opieką nimf górskich. Zeus był karmiony mlekiem kozy Amaltei. Gdy Amalteja uszkodziła jeden ze swoich rogów, Dzeus wziął go w swoje boskie dłonie i obdarzył błogosławieństwem, co sprawiło, że stawał się on wypełniony wszystkim, czego pragnął posiadacz. W ten sposób powstał róg obfitości, znany jako róg Amaltei. Reja podała mężowi do połknięcia kamień owinięty w pieluszki. Zeus rósł przez lata, stając się potężnym i silnym bogiem.
Zeus postanowił pozbawić władzy ojca. Namówił matkę, aby podała Kronosowi środek wymiotny. Gdy ten spożył specyfik, zwrócił rodzeństwo Zeusa. Kronos został pokonany przez Zeusa w starciu, a następnie Zeus objął władzę, co spowodowało nadejście okresu pokoju. Jednakże ta harmonia nie trwała długo, ponieważ potężny ród gigantów zbuntował się przeciwko bogom. Nadszedł moment zwany gigantomachią, czyli starciem bogów olimpijskich z gigantami.
Siły bogów nie wystarczały do pokonania armii gigantów, gdyż matka gigantów, Gaja, uodporniła ich na ataki ze strony bogów. Ta moc nie obejmowała ludzi. Dlatego Atena zwróciła się o wsparcie do Heraklesa, który wspomógł bogów olimpijskich w zwycięstwie nad wszystkimi gigantami. Upadek i śmierć gigantów rozgniewały Gaję, która w gniewie stworzyła potwora o nazwie Tyfon, którego ojcem był Tartar. Bogowie olimpijscy byli przerażeni okropnym stworzeniem i w panice uciekli do Egiptu, gdzie przemienili się w zwierzęta, aby nie zostać rozpoznani przez potwora. Jedynie Zeus pozostał na Olimpie i podjął walkę z Tyfonem. Po wielu zmaganiach Zeus zdołał pokonać bestię. Legenda głosi, że Tyfon uciekł na Sycylię, gdzie Zeus przygniótł go pod wulkanem Etną. Kiedy Etna jest wstrząsana, uważa się, że Tyfon się budzi.
Mit o powstaniu świata – plan wydarzeń
- Powstanie Chaosu.
- Z Chaosu wyłonił się Uranos – Niebo oraz Gaja – Ziemia.
- Uranos i Gaja wydają na świat pokolenie tytanów, cyklopów i sturękich istot.
- Uranos strąca do Tartaru swoje potomstwo.
- Spisek Kronosa i Gai.
- Uranos traci władzę i wpada w otchłań zapomnienia.
- Kronos wraz z Reją przejmują władze nad światem.
- Kronos zaniepokojony przepowiednią o utracie władzy, połyka swoje dzieci.
- Reja ukrywa przed ojcem najmłodszego syna, Zeusa.
- Zeus namawia matkę, aby ta podała Kronosowi środek na wymioty.
- Na świat powracają siostry i bracia Dzeusa.
- Zeus, wspierany przez rodzeństwo, cyklopów i sturękich, zwyciężył wojnę z Kronosem.
- Giganci występują przeciw Zeusowi.
- Walka bogów z rodem gigantów.
- Zeus zasiada na tronie olimpijskim.
Jaka jest problematyka tego mitu?
W opisie mitologicznym początków świata rzeczywistość wyłania się z Chaosu, sugerując jej przypadkowe i jednorazowe powstanie. W „Mitologii” Jan Parandowski wyraźnie podkreśla, że mitologia grecka jest głęboko zakorzeniona w idei politeizmu, czyli wierze w istnienie wielu bogów. Ci bogowie nie posiadają absolutnej władzy nad światem, lecz, podobnie jak świat, wyłaniają się z Chaosu i podlegają pewnym prawom, szczególnie czasu. Świat sam w sobie, wyrastający z prehistorycznego bóstwa, jest uznawany za bóstwo, co wyraża panteistyczny pogląd – przekonanie o boskości natury. Greccy bogowie przypominają ludzi, ponieważ ich działania są kierowane ludzkimi namiętnościami: gniewem, miłością, zemstą. Warto zauważyć, że mitologia oferuje różne wersje powstania człowieka, gdzie każda z nich łączy człowieka z naturą jako istotą ziemską, pozbawioną elementu metafizycznego. Człowiek ściśle wiąże się z naturą, pochodząc od kamieni, roślin lub zwierząt, zgodnie z różnymi wersjami mitologicznymi.