Mitologia nordycka stanowi zbiór wierzeń i opowieści o bogach, bohaterach oraz stworzeniach, które były podstawą religii i kultury ludów zamieszkujących Skandynawię w czasach przedchrześcijańskich. Jest bliska mitologii germańskiej, pochodzącej z mitologii indoeuropejskiej. Była przekazywana głównie w formie ustnej, a jej zapisy pochodzą z późniejszych źródeł, takich jak Edda Starsza czy Edda Młodsza. Stanowi połączenie historii, tradycji i religii, które pozwoliły Normanom znaleźć odpowiedzi na ważne pytania egzystencjalne. Opiera się na politeizmie, czyli wierze w wielu bogów. Jej głównym założeniem było przeznaczenie. Wikingowie wierzyli, że ich los jest już z góry ustalony i nie mają na niego żadnego wpływu.
Mitologia nordycka – kosmogonia
Skandynawska kosmogonia składa się z drzewa wszechświata Yggdrasila, świętego jesionu, który nieustannie ogryzają węże i jelenie, ale może żyć dzięki Nornom – trzem wieszczkom z plemienia olbrzymów, które podlewają je wodą ze studni Urdand brunnen. Drzewo to łączy dziewięć światów:
- Asgard – siedziba Asów, do której można jedynie dojść, przechodząc przez tęczowy most.
- Vanaheim – siedziba Wanów.
- Álfheim – miejsce pobytu Jasnych Elfów oraz ich przywódcy Frey.
- Muspelheim – kraina ognia, którą zamieszkują ogniste olbrzymy.
- Svartalfheim, tzw. Nidavellir – królestwo krasnoludów.
- Helheim – świat lodu oraz zmarłych, nad którym panuje bogini Hel.
- Niflheim – kraina zimna i mgły.
- Jötunnheim – kraina lodowych olbrzymów, Jotunów.
- Midgard – świat środka, kraina śmiertelnych ludzi.
Niflheim, Jötunnheim i Muspelheim tworzą razem Utgard, czyli świat zewnętrzny. Midgard powstał na styku przeciwstawnych światów wody i ognia. Ogień pochodzi z Muspell a woda z zatrutych rzek Niflhel.
Mitologia nordycka – mit o stworzeniu świata
Początkowo istniała wielka czeluść zwana Ginnungagap. Na północ od tej czeluści znajdowało się Niflheim, a na południe Muspellheim. Ciepło płynące z Muspellheimu ogrzało źródła w Niflheimie, dzięki czemu powstały rzeki zwane Eviragami. Z topiącego się lodu Ginnungagap powstał praolbrzym Ymir – groźny za względu na swe rozmiary. Podobnie narodziła się krowa Audumla, która wykarmiła Ymira. Pewnego razu olbrzym spocił się i właśnie w tym sposób spłodził swoje potomstwo, które dało początek plemieniu olbrzymów zwanemu Hrimthursami. Krowa Audumla liżąc lód, stworzyła boga imieniem Buri, który kolejno miał syna Bura. Bur związał się z olbrzymką Bestlą. Z ich związku narodzili się: Odyn, Wili i We.
Bracia zabili Ymira i z jego ciała stworzyli świat. Z czaszki powstało niebo, z mózgu chmury, z ciała ziemia, a z krwi ocean. Pośrodku świata wydzielili Asgard i Midgard, który oddzielili rzęsami praojca, aby olbrzymy nie miały do niego wstępu. W kolejnym kroku bracia stworzyli dzień (Daga) i noc (Natta) oraz ciała niebieskie: słońce (Sol) i księżyc (Mani). Następnie dali początek karłom i osiedlili ich we wnętrzu ziemi. Stworzenie pierwszych ludzi, czyli Aska (jesion) i Embla (wiąz), nastąpiło przez tchnienie ducha (Odyna), rozumu (Wilego) i życiodajnego ciepła (We) w dwa pnie. Trwające rządy Asów zakończyły się wraz z przybyciem trzech Norn: Urd, Werdandi i Skull. Zmierz bogów i koniec świata ma nadejść z dniem zwanym Ragnarok, w którym dojdzie do starcia sił Porządku z siłami Chaosu.
Mitologia nordycka – bogowie
Religia Wikingów posiadała niezwykle fascynujący panteon nordyckich bogów, którzy w przeciwieństwie do wielu innych starożytnych bóstw, pod różnymi względami zaskakująco przypominali ludzi. Wykazywali się zarówno zaletami, jak i mrocznymi cechami. Byli istotami śmiertelnymi i mogli umierać jak zwykli ludzie. Wieczną młodość zapewniały im jedynie złote jabłka Idunn.
Bogowie mitologii nordyckiej dzielili się na dwa rody: Asów i Wanów. Asowie charakteryzowali się wojowniczym usposobieniem i zamieszkiwali w Asgardzie. Z kolei Wanowie byli raczej spokojniejsi, mieli silne powiązanie z naturą i władali w Wanaheimie. Pewnego razu między tymi boskimi rodami doszło do konfrontacji, która przerodziła się w wojnę. W celu zachowania pokoju, obie strony zdecydowały wymienić się zakładnikami. Od tej pory w Asgardzie zamieszkali: Freja, Frejr i ich ojciec Njord, a w Wanahaimie: Hoenir i Mimir. Aby ostatecznie przypieczętować zgodę, wszyscy napluli do dużego naczynia. Z ich śliny powstał bóg mądrości Kwasir.
Każdy z bogów miał swoje własne miejsce w hierarchii. Na szczycie znajdował się Odin (Odyn), który był panem wszystkich bogów i ludzi. Poniżej ulokował się jego syn Thor. Ważne miejsce zajmował również brat Odyna – Loki. Aby lepiej zrozumieć wierzenia dawnych Wikingów, warto zapoznać się z ich dokładniejszym opisem:
Odyn
Odyn to Wszechojciec, najwyższy z bogów nordyckich z dynastii Azów, bóg wojny i wojowników, patron poezji i wieszczenia, mąż bogini Frigg i ojciec Thora. Według nordyckich mitów jest mrocznym i nieprzyjemnym władcą, który zasiada na tronie na górze Hlidskjalf. Jego atrybutem jest włócznia, a służą mu kruki i wilki. Aby posiąść mądrość, poświęcił samego siebie i zawisł na dziewięć dni na drzewie Yggdrasil, stając się tym samym bogiem szubienic. Dzięki temu ujrzał i pojął magię run, przekazując ją kolejno ludziom. Oprócz tego poświęcił jedno oko, dając je Mimirowi, w zamian za nieskończoną mądrość i wiedzę zaczerpniętą z jego studni. Wielokrotnie odwiedzał świat ludzi pod postacią wędrowca, orła lub węża. Każda bitwa Wikingów była poświęcona właśnie jemu.
Thor
Thor to syn Odyna i Jord, najsilniejszy ze wszystkich bogów, ulubieniec Wikingów, bóg burzy, piorunów, sił witalnych i rolnictwa, obrońca Asgardu i Midgardu (krainy ludzi). Jego atrybutami są młot Mjølner, magiczny pas podwajający jego siłę – Megingjord, ruda broda, żelazne rękawice oraz dąb. W przeciwieństwie do swojego ojca, jest łagodny i uczciwy. Jego żoną jest złotowłosa Sif, bogini płodności i ziemi, z którą ma dwóch synów: Modi (Gniewny) i Magni (Silny) oraz córkę Thrud (Potężna).
Loki
Loki to brat krwi Odyna, bóg ognia i przestępstw. Należy do najbardziej niejednoznacznych postaci w mitologii nordyckiej. Wykorzystując swój piękny wygląd, spryt i krasomówstwo, jest inicjatorem wielu konfliktów i problemów bogów, ale też pomaga im na różne sposoby. Przykładowo przekonał karły z Svartalfheimu, by stworzyły piękne włosy dla Sif, a także pomógł Thorowi zdobyć jego młot Mjølner. Przemierza świat z pomocą swoich skrzydlatych butów. Potrafi przemienić się w dowolne zwierzę lub postać. Jest ojcem potworów, a w czasie Ragnaroku przybędzie na czele armii umarłych, by stanąć do walki z bogami Asgardu i Wanaheimu.
Mitologia nordycka – pozostałe postacie
Oprócz Odyna, Thora i Lokiego, panteon bogów skandynawskich składał się z wielu innych istot, zarówno płci męskiej, jak i żeńskiej. Każde z nich miało swoje miejsce i znaczenie w tym kompleksowym systemie wierzeń:
- Frigg – żona Odyna i władczyni wszystkich nordyckich bogów. Jest patronką małżeństwa, rodziny i ogniska domowego oraz bóstwem deszczu. Wyobrażano ją sobie jako kobietę spowitą w chmury, lecącą na miotle.
- Freja – najpiękniejsza z bogiń, patronka miłości, płodności i magii, córka Njorda i bliźniacza siostra Frejra. Jej atrybutem był złoty naszyjnik Brisingamen.
- Frejr – bóg lata, ciepła urodzaju i płodności, przywódca elfów, syn Njorda i brat Frei.
- Njord – bóg morza i bogactwa, odpowiedzialny za wiatry morskie i lądowe, ojciec Frei i Frejra.
- Baldur – syn Odyna i Frigg, bóg piękna, dobra i niewinności. Poniósł śmierć wskutek intrygi Lokiego.
- Heimdall – dalekopatrzący bóg czujności, strażnik bogów strzegący Bifrostu, czyli tęczowego mostu. Ma zadąć w róg, gdy rozpocznie się Ragnarok.
- Tyr – bóg odwagi, prawa, męstwa i pojedynków, ojciec olbrzymów Hymira i Hrod. Stracił rękę podczas próby poskromienia wilka Fenrira.
- Mimir – bóg mądrości. Za rady udzielane Hönirowi został przez Wanów ścięty. Głowa Mimira objęła funkcję strażnika magicznej studni mądrości pod korzeniami Yggdrasil, z której napił się Odyn.
- Idunn – bogini młodości, wiosny i śmierci. Rozdaje bogom do zjedzenia jabłka nieśmiertelności, aby zachowali młodość i energię życiową.
Mitologia nordycka – symbole i tatuaże
Z mitologią skandynawską i historią jej ludów nieodłącznie wiązały się pewne symbole. Według wierzeń miały one zapewnić ochronę przed urokami i złymi mocami, szczęście, bogactwo oraz powodzenie. Niektóre wiązały się także z bogami i stanowiły atrybuty ich władzy oraz nadludzkich zdolności.
- Mjølner – młot Thora, wykonany przez krasnoludy Brokkr i Eitri. Miał moc powrotu do rąk boga, zawsze, kiedy nim rzucił. Stanowi symbol siły i ochrony. Jego późniejsza forma nazywana jest „Wilczy Krzyż” lub „Smoczy Krzyż”.
- Valknut – symbol zwany także „węzłem poległych” lub „sercem Hrungnira”. Składa się z trzech zazębiających się trójkątów. To znak Wikingów, którzy polegli z mieczem w ręku i udali się do Walhalli.
- Gungnir – symbol przedstawiający włócznię Odyna, która zawsze trafiała do wyznaczonego celu. Została wykonana przez krasnoludy znane jako Synowie Ivaldiego i podarowana Odynowi przez Lokiego.
- Vegvísir – to inaczej „kompas Wikingów”. Znak ten służył jako pomoc nawigacyjna, dlatego często był malowany na statkach Wikingów. Obecnie stanowi bardzo popularny wzór tatuażu, który oznacza prostą drogę i ochronę przed zagubieniem się w życiu.
- Aegishjalmur – czyli „Zaklęcie Terroru”, to znak zbudowany z ośmiu ramion, wyglądających jak trójzęby wychodzące z centralnego punktu. Wojownicy malowali go na czole, jak trzecie oko, aby być niezwyciężonym w czasie spotkania z wrogiem.
- Rogi Odyna – znak związany z najważniejszym bogiem. Składa się z trzech rogów, których Wikingowie używali do picia. Symbolizują one trzy dni z opowieści o Odynie i magicznym napoju. To typowo męski atrybut boskości.
- Jörmungandr – to potwór w kształcie węża, syn olbrzymki Angrboda i boga Lokiego. Odyn wyrzucił go do oceanu otaczającego Midgard. Wąż rósł, aż osiągnął takie rozmiary, że otaczał cały świat i mógł ugryźć własny ogon. Znak ten jest postrzegany jako ostateczny symbol nieuchronności losu.
- Dziewięć światów – wszechświat jest podzielony na dziewięć światów, połączonych potężnym drzewem Yggdrasil. Są to: Helheim, Svartálfaheim, Niflheim, Jötunheim, Midgard, Vanaheim, Alfheim, Asgard, Muspelheim.
- Yggdrasil – znak tłumaczony jako „koń Odyna”. To jesion, który łączy razem dziewięć światów. Może oznaczać drzewo życia, wzajemne powiązanie wszechświata, naturalny porządek rzeczy, czy też ścieżkę do zaświatów. Dzieli się na trzy części: Niflheim (korzeń), Midgard (pień), Asgard (korona).
- Troll Cross (Krzyż Trolla) – to symbol ochronny przed elfami i trollami. Ma kształt odala, czyli jednej z run alfabetu runicznego.
- Shield knot – czyli „Węzeł Tarczy” lub „Węzeł Ochrony”. Znak ten miał właściwości ochronne, dlatego Wikingowie często umieszczali go na swoich tarczach.
- Sleipnir – to ośmionogi koń Odyna. Każda z jego nóg symbolizuje kierunki kompasu i zdolność zwierzęcia do podróżowania po lądzie, powietrzu, powierzchni wody i piekle.
- Hugin i Munin – „Myśl” i „Pamięć” to bliźniacze kruki, będące sługami Odyna. Zbierały dla niego wiadomości ze świata, dlatego symbolizują posłańców.
- Gobelin Przeznaczenia – symbol zawierający wszystkie runy z alfabetu runicznego. Zawiera całą przeszłość, teraźniejszość i przyszłość oraz przypomina, że wszystkie wydarzenia są powiązane.
- Triceps – to odmiana symbolu Valknut. Tworzą go trzy runy odal. Posiada właściwości ochronne.
- Drakkar – czyli długie statki, które symbolizują podróż Wikingów do życia pozagrobowego.
- Runy Wikingów – to litery alfabetu runicznego. Wikingowie uznawali ich dwa warianty: Stary Futhark i Młody Futhark. Pierwszy składał się z 24 run, a drugi z 16. Ich nazwa pochodzi od pierwszych sześciu run nordyckich (F, U, TH, A, R, K). Zgodnie z mitologią runy zostały podarowane ludziom przez boga Odyna jako narzędzie do odczytywania rzeczywistości. Każda runa odnosi się do poszczególnego dźwięku, a także posiada dodatkowe znaczenie semantyczne. Niekiedy przypisywano ją również konkretnemu bogowi lub bogini.
Staroskandynawskie symbole, które znajdowały się na biżuterii, łodziach, artefaktach i warowniach Wikingów, pokrywały także ich ciała. Podkreślano w ten sposób różne cechy wojowników, jak siła, zręczność i odwaga. Wielu Wikingów tatuowało sobie również wzory o znaczeniu ochronnym. Moda na tatuaże z figurami geometrycznymi i symbolami przetrwała do czasów współczesnych. Obecnie bardzo popularne są też rysunki statków, wskazujące na zamiłowanie Normanów do odkrywania niezdobytych ziem, wizerunki potężnych wojowników z toporami i mieczami oraz wzory Walkirii, która zabiera poległych z pola bitwy i wysyła ich do Walhalli.
