Kim byli Sumerowie?
Sumerowie byli starożytnym ludem nieznanego pochodzenia, który w IV i III tysiącleciu p.n.e. zasiedlał ziemie w dorzeczu Eufratu i Tygrysu (Mezopotamia – „między rzekami” w języku greckim). Jest to prawdopodobnie jedna z pierwszych, a być może nawet pierwsza rozwinięta cywilizacja. Sumerowie posługiwali się językiem sumeryjskim i pismem klinowym. Ich niezwykłe wynalazki i technologie były wykorzystywane przez kolejne ludy z terenów Bliskiego Wschodu.
Mitologia sumeryjska – wierzenia ludu Mezopotamii
Mitologia sumeryjska odniosła znaczący wpływ na kulturę i religię w całej Mezopotamii, a także na kolejne kultury i religie na całym świecie m.in. na mitologię akadyjską, babilońską i asyryjską, a także grecką i rzymską. Opowiada o bogach, którzy panowali nad światem, decydując o losie ludzi. Tworzyli oni zorganizowane społeczeństwo, w którym obowiązywała hierarchia, a każdy miał przypisane pewne obowiązki do zrealizowania.
Sumeryjscy bogowie nie stworzyli świata, ale narodzili się dopiero po jego powstaniu. Prawdopodobnie byli istotami nieśmiertelnymi lub długowiecznymi. Podobnie jak ludzie tworzyli rodziny, poszukiwali pożywienia, budowali schrony, prowadzili walki i zawierali pokoje oraz ulegali słabościom i namiętnością. Najstarszych z nich określano mianem trzech bogów stwórców (Anu, Enlil, Enki). Władali oni poszczególnymi strefami wszechświata i posiadali moc powoływania kolejnych bytów materialnych oraz decydowania o ich losach. Dali także początek kolejnym bogom.
Najważniejszym bogiem w mitologii sumeryjskiej był Anu, bóg nieba i pan wszystkich bóstw. Miał on 50 potomków określanych Anunnaki. Zrodzili się oni w początkowej fazie tworzenia wszechświata i obok wielkiej triady wchodzili w skład boskiego zgromadzenia. W późniejszym okresie mianem tym nazywano już wszystkie bóstwa, a nie tylko potomków An.
Głównym bogom wznoszono świątynie, które stanowiły centralny ośrodek duchowy i administracyjny każdego miasta. Na jego czele stał kapłan, czyli król. Pełnił on role przedstawiciela bóstw na ziemi, co zapewniało mu nieograniczoną władzę. Pomniejszym bóstwom stawiano niewielkie kapliczki i ołtarze w świątyniach głównych bogów.
Mitologia sumeryjska – najważniejsi bogowie
Mitologia sumeryjska wymienia listę blisko 700 imion starożytnych bóstw, z których wielu przypisywano jednakowe cechy. Czasami też ci sami bogowie byli rozpoznawani i adorowani pod różnymi imionami w różnych miejscowościach. Do najważniejszych z nich należeli m.in.:
Anu (An) – sumeryjski bóg nieba, władca stojący na czele panteonu sumeryjskiego i babilońskiego. Wraz ze swoimi synami Enilem i Enkim tworzy triadę najważniejszych bogów. Jego imię oznacza „niebo” lub „niebiański”. Sumerowie wierzyli, że sprawuje rządy nad wszystkim, co znajduje się powyżej ziemi, w tym nad słońcem, księżycem, gwiazdami i planetami. Jego żoną była Urasz, a w późniejszej tradycji Ki. Jako babilońskie bóstwo miał żonę Antu. Główna świątynia Anu zwana E-ana znajdowała się w mieście Uruk.
Enki – sumeryjski bóg życiodajnych słodkich wód, mądrości, tworzenia, rzemiosła, magii i zaklęć, stwórca człowieka. Należał do wielkiej triady głównych bóstw. Jego żoną była Damgalnuna, a córką Ninkasi. Według mitu przybrał postać byka i zapełnił swoim nasieniem rzekę Tygrys oraz przydzielił pomniejszym bogom ich role, a także powierzył opiekę nad Ziemią bogu słońca Utu. Był czczony w Eridu, w którym znajdowała się jego świątynia zwana E-abzu.
Enlil – sumeryjski bóg powietrza, jego imię było tożsame z pojęciem przestrzeni powietrznej i atmosfery. Małżonek Ninlil, ojciec Nanny, Nergala, Ningirsu, Ninurty i Nisaby. Według mitu rozdzielił rodziców: Niebo (An) podniósł w górę, a Matkę Ziemię (Ki) pozostawił przy swoim boku. Jest też odpowiedzialny za zesłanie potopu na ziemię, aby uciszyć ludzi, przez których nie mógł spać. Najważniejszym miejscem jego kultu była świątynia E-kur, znajdująca się w mieście Nippur.
Ki (Uras) – sumeryjska bogini matka, a jednocześnie bogini ziemi i płodności, która zapewniała rozwój życia. Uważana za opiekunkę rolnictwa, bydła i ludzi. Razem z Anem stanowiła parę boską, która stworzyła świat. Miała wiele imion i przydomków w zależności od regionu i czasu m.in.: Ninhursag (pani gór) i Nintu (pani urodzenia).
Nammu – sumeryjska bogini pierwotnego morza. Według legendy, na początku istniał tylko chaos i woda, a Nammu wypłynęła z tych pierwotnych mroków i stworzyła świat. Dała też życie pierwszej parze bogów: Niebu (An) i Ziemi (Ki). Była czczona przez wiele pokoleń Sumerów i uważana za jedną z najpotężniejszych bogiń.
Dumuzi (Tammuz) – sumeryjski bóg wiosny, przyrody, wegetacji i plonów, opiekun pasterzy. Zwykle przedstawiano go z kłosami zbóż w rękach lub na ramionach. Został skazany przez swoją żonę bogini Isztar na pobyt w świecie podziemnym, dlatego co roku po zakończonych żniwach schodził do podziemi i powracał dopiero na wiosnę wraz z odradzającą się przyrodą. Na jego cześć obchodzono wiele świąt. Jednym z nich było Akitu, czyli doroczna uroczystość odbywająca się w Babilonie w marcu lub kwietniu, która miała zapewnić bogactwo i dobrobyt społeczeństwu.
Ereszkigal – sumeryjska bogini śmierci i świata podziemnego, siostra Isztar. Mieszkała w pałacu znajdującym się w Kur, do którego wchodziło się przez Ganzir, chroniony przez siedem bram. Była groźna i nieprzychylna. Wywoływała obawy i uczucie lęku nie tylko u ludzi, ale i u bogów. Największą nienawiścią darzyła swoją siostrę. Przedstawiana jako kobieta o bladym ciele i ciemnych włosach, trzymająca w ręku berło lub włócznię. Często występuje w towarzystwie duchów zmarłych. Jej kult był szczególnie silny w mieście Kutha.
Isztar (Inanna) – sumeryjska bogini miłości i wojny, a także seksu oraz płodności, pani planety Wenus. Była królową siedmiu świątyń Sumeru, a także królową zwierząt. Poruszała się na niebiańskich bykach lub na olbrzymim ziemskim lwie. Jej świętym symbolem jest pierścień, znany też jako węzeł Inanny. Według mitu postanowiła rozszerzyć swoją władzę na krainę zmarłych Kur, gdzie rządziła jej siostra Ereszkigal. Została jednak zabita i uwięziona. Na pomoc przybył jej Enki, który posługując się wodą i pokarmem życia, ożywił boginię, a ta dostała pozwolenie na opuszczenie królestwa umarłych pod warunkiem, że wskaże swojego następcę. Okazał się nim jej kochanek – Dumuzi. Isztar była czczona głównie w Uruk.
Iszkur – sumeryjski bóg burzy. Początkowo występował pod postacią byka lub lwa, którego głos przypominał grzmoty burzy. W późniejszym czasie przedstawiano go jako wojownika w unoszącym się na niebie rydwanie, którego stukot także przypominał burzę. Jego żoną była bogini Medimsza. Najważniejsze miejsca kultu Iszkura stanowiły miasta Adab i Lagasz.
Nanna (Enzu) – sumeryjski bóg księżyca, syn Enlila i Ninlil, mąż Ningal, z którą miał dzieci: Utu i Inannę. Jego imię zapisywano również liczbą trzydzieści. Przebywał w Zaświatach i tam osądzał losy zmarłych. Najczęściej symbolizował go księżyc. Główne miejsce kultu Nanna stanowiła świątynia E-hulhul w mieście Harran. Na najwyższą kapłankę jego świątyni przeznaczano córkę panującego króla.
Nintur – sumeryjska bogini, opiekunka ciężarnych kobiet, które podczas porodu modliły się do niej o pomoc i ochronę. Była przedstawiana zwykle jako kobieta o bujnej fryzurze i długiej szacie, trzymająca w ręce róg obfitości, symbolizujący jej moc. Często miała również skrzydła orła.
Utu – sumeryjski bóg słońca, syn Nanny i Ningal, mąż bogini światła Szeridy. Od świtu do zmierzchu odbywał podróż po nieboskłonie. W czasie tej wędrówki widział wszystko, co dzieje się na ziemi, dlatego określano go także bogiem sprawiedliwości. Jego główne świątynie, zwane E-babbar znajdowały się w Sippar i w Larsie.
