Co to jest peryfraza? – definicja
Peryfraza to figura stylistyczna, polegająca na zastąpieniu słowa będącego nazwą danego przedmiotu, czynności, osoby, zjawiska itp. jego wielowyrazowym (dłuższym) opisem, charakteryzującym typowe cechy. Musi on zostać dobrany tak, żeby zachował swój sens i było wprost wiadome, czego dotyczy. Zagadnienie „peryfraza” pochodzi z greckiego wyrazu „periphrasis„, które rozbite na dwa człony („peri” –wokół i „phrásis” – mowa, wyrażenie, zwrot) dosłownie oznacza „wokół słowa”. Peryfrazę inaczej nazywa się także omówieniem lub wyrażeniem omownym.
Zastosowanie peryfrazy
Peryfraza znajduje zastosowanie w literaturze jako środek stylistyczny służący do urozmaicenia treści oraz nadania jej bardziej poetyckiego charakteru. Jest często wykorzystywana do opisywania wydarzeń, miejsc, czy postaci w sposób bardziej aluzyjny. W języku polskim stosuje się ją także do unikania powtórzeń i charakteryzowania pojęć abstrakcyjnych, które trudno ująć jednym konkretnym terminem. Zamiast używania bezpośrednich określeń, niektórzy sięgają po peryfrazy, aby wzbogacić swoje teksty i wypowiedzi poprzez zastąpienie prostych wyrażeń bardziej rozbudowanymi opisami. Peryfraza może być również pomocna w sytuacjach, gdy chcemy opisać coś w zupełnie inny sposób niż zwrot użyty w oryginale.
Szczególną odmianą peryfrazy jest eufemizm, który służy złagodzeniu znaczenia pewnych wyrazów, pozwalającemu przekazać je w sposób bardziej delikatny np. śmierdzieć – niezbyt ładnie pachnieć, prostytutka – kobieta lekkich obyczajów.
Peryfraza – przykłady literatury z języka polskiego
Przykłady występowania peryfrazy można zauważyć w poezji, prozie, czy też publicystyce. W polskich utworach literackich są to m.in.:
- śmierć – „sen żelazny, twardy, nieprzespany” („Treny” Jana Kochanowskiego),
- ziemskie życie – „byt nasz podniebny” („Sonet IV” Mikołaja Sępa Sarzyńskiego),
- step – „suchego przestwór oceanu” („Stepy Akermańskie” Adama Mickiewicza),
- niebo – „nieboskłon” („Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza).
Peryfraza przykłady z życia codziennego
Oto kilka popularnych zwrotów z życia codziennego:
- media – czwarta władza,
- stary – osoba w podeszłym wieku,
- kłamanie – mijanie się z prawdą,
- Mount Everest – dach świata,
- więzienie – metalowe kraty,
- cukier – biała śmierć,
- Polska – kraj nad Wisłą,
- głupi – człowiek mało rozumny,
- naukowiec – człowiek nauki,
- Ukraińcy – sąsiedzi zza Buga.
Peryfraza a parafraza
Pomimo bardzo podobnej pisowni parafraza i peryfraza mają całkowicie odmienne znaczenie i są bardzo często ze sobą mylone. Zabieg peryfrazy tyczy się opisu jednego słowa, np. przeróbką narkotyków jest „biała śmierć”. Natomiast parafraza dotyczy skrócenia bądź wyjaśnienia dłuższej formy wypowiedzi przy zachowaniu jej pierwotnego znaczenia.