Fraszka – jaki to rodzaj literacki? Czy pamiętasz ze szkoły definicję słowa fraszka? Czy czytałeś kiedyś jakąś fraszkę? A może jesteś w stanie wskazać jednego z najsłynniejszych twórców fraszek? Jeżeli odpowiedziałeś na wszystkie lub większość tych pytań przecząco, to znak, że koniecznie musisz przeczytać ten artykuł!
Co to jest fraszka?
Fraszka – to słowo brzmi nieco osobliwie, prawda? A to dlatego, że nie jest to wcale słowo polskiego pochodzenia lecz wywodzi się od włoskiego słowa frasca. Etymologia tego słowa nieco utrudnia nam zdefiniowanie terminu fraszka, dlatego że w języku włoskim oznacza ono gałązkę, drobnostkę, rzecz mało ważną.
Fraszka – jaki to rodzaj literacki? Czy traktuje on o sprawach błahych? Czy może język fraszek jest nieformalny? Czy jest to utwór mało ważny dla literatury? Zdecydowanie nie. Owszem, język fraszek jest lekki, żartobliwy, ale bardzo często w tym utworze ukryte jest drugie dno – poprzez żartobliwy ton wyśmiewamy jakieś zachowania, pokazując w ten sposób, że są one niewłaściwe.
Wielu z nas na pewno kojarzy fraszki pisane przez Jana Kochanowskiego, bo to on właśnie odpowiedzialny jest za pojawienie się fraszek w literaturze polskiej. Nie oznacza to jednak, że to Kochanowski po raz pierwszy fraszki stworzył, pochodzą one bowiem już ze starożytności. Początków fraszek jako gatunku można doszukiwać się w epigramie, czyli krótkiej, dwuwierszowej formy poetyckiej. Najczęściej używane one były na kamieniach nagrobnych i przedmiotach codziennego użytku.
Fraszka – jaki to rodzaj literacki?
Jeśli wciąż nie wiesz co to fraszka, przyjrzyjmy się dokładnie jaki to rodzaj literacki i co jest dla takiego utworu charakterystyczne.
Fraszka jest utworem pisanym wierszem, zazwyczaj jest on dość krótki, posiada rymy, a podejmowana tematyka jest dość szeroka. Jest napisana w żartobliwy sposób, jednak ten lekki ton jest zdradliwy, bowiem fraszki bardzo często są zakończone puentą, która często zaskakuje czytelnika, bywa wyrazista i zjadliwa. Często jednak puenta ta nie odbiega od radosnego i lekkiego tonu całego utworu.
Kiedy już wiemy co to jest fraszka, zobaczmy jakie mamy rodzaje fraszek. Wyróżnić można kilka rodzajów fraszek ze względu na ich tematykę: obyczajowe, filozoficzne, satyryczne, biesiadne, autobiograficzne, miłosne, polityczne, religijne, a nawet erotyczne. Ta ostatnia tematyka uwielbiana była przez ich mistrza, Jana Sztaudyngera.
Skupiając się na budowie fraszki, można zastosować podział na fraszki epigramatyczne, które są krótkie i zwięzłe, opisowo-ilustracyjne, w których dominuje narrator, który ilustruje pewne zjawiska, a także wyznaniowo-liryczne, pisane w pierwszej osobie, stanowiące opis uczuć i refleksji podmiotu lirycznego.
Fraszki Jana Kochanowskiego
Jan Kochanowski, który niejako ożywił ten rodzaj literacki w literaturze polskiej, odszedł nieco od radosnej konwencji fraszek traktujących o błahostkach na rzecz utworów o dość wyszukanych stylistycznie formach i poważniejszej tematyce. Tworzył fraszki zarówno pięciogłoskowe, jak i te dziesięciogłoskowe i czternastogłoskowe.
Jego zbiór fraszek został wydany w Krakowie w roku 1594, co stanowiło swoiste podsumowanie około dwudziestoletniej pracy twórcy nad fraszkami. Większość z nich została napisana podczas gdy Kochanowski przebywał na dworach, pozostała część po przeniesieniu się do Czarnolasu.
Fraszki Kochanowskiego tworzone były o kimś lub czymś, tak więc część z nich to satyra na dworskie obyczaje, kpina z ludzkich wad, ale znajdziemy w nich także refleksję filozoficzną.
Fraszki Wacława Potockiego
Wacław Potocki poświęcił swoje twórcze życie właśnie fraszkom, tworząc je przez czterdzieści osiem lat! Fraszki Potockiego wpisują się w lekki, błahy styl charakterystyczny dla tego rodzaju literackiego, często język staje się rubaszny, a tematyka erotyczna. Czasami bohaterowie fraszek poety przestawali być anonimowi
i występowali w nich z podanym imieniem i nazwiskiem, np. Do jegomości pana Andrzeja Lubienieckiego.
Krytycy literatury oceniają fraszki Potockiego dużo gorzej w porównaniu do dzieł Kochanowskiego, oskarżając go o bycie prostakiem z ograniczonymi horyzontami, kiedy była to jedynie przybierana przez poetę maska. Jego fraszki zawierają charakterystyczne metafory oraz bardzo plastyczne opisy.
Przykłady fraszki
Łatwiej będzie zrozumieć co to fraszka, kiedy przeczyta się przykłady. Jedną z bardziej znanych fraszek Jana Kochanowskiego jest utwór Na zdrowie, bardzo często przytaczany w kontekście naszego coraz gorszego współczesnego stylu życia.
Ślachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz.
Wacław Potocki w swoim „prostackim” stylu pisał:
Student z okna na Żyda idącego woła;
Ten pojźry, ów mu jajem oko wybił z czoła.
A Żyd: „Słuchaj, ty hultaj, i ty- rzecze-zdrajca!
Czemu to bez potrzeby psujesz sobie jajca?”
I jeszcze na koniec przykłady fraszki autorstwa Jana Sztaudyngera, który uważany jest za mistrza fraszek o tematyce erotycznej. Jego fraszki były bardzo rubaszne, co widać w dwóch przytoczonych utworach:
Niechętniem dzisiaj zasnął,
Bom zasnął z żoną własną
I niechętnie się budzę,
Bo mi się śniły cudze.
Apel
Myjcie się, dziewczyny,
Nie znacie dnia ani godziny.