Dynastia Habsburgów – władcy chronologicznie, drzewo genealogiczne, choroby, ciekawostki

Mająca bogatą historię i wpływ na wiele europejskich państw dynastia Habsburgów wzbudza zainteresowanie zarówno ze względu na swoich władców, jak i dyskusje wokół chorób dziedzicznych oraz intrygujących faktów z życia członków rodu. W niniejszym artykule przybliżymy historię tej znaczącej dynastii, przedstawiając przebieg panowania władających nią monarchów oraz zawiłości genealogiczne, a także rzucimy światło na niektóre ciekawostki związane z życiem Habsburgów.

Kim byli Habsburgowie?

Habsburgowie byli dynastią niemiecką, jedną z najbardziej znaczących rodzin panujących w historii Europy.  Założył ją Guntram Bogaty z Alzacji (X wiek), którego potomkowie zamieszkali w północnej Szwajcarii i tytułowali się grafami z Habsburga. Jej nazwa wywodzi się od pierwszej posiadłości rodu, czyli zamku Habsburg.

Przedstawiciele dynastii Habsburgów panowali m.in. w krajach niemieckich i włoskich, Świętym Cesarstwie Rzymskim, Czechach, Hiszpanii, Portugalii, Burgundii, na Węgrzech i w Siedmiogrodzie, w Niderlandach, na Śląsku, ziemiach polskich, ukraińskich, serbskich i wołoskich oraz w hiszpańskich i portugalskich koloniach w Azji, Afryce i obu Amerykach. Przez wieki trzonem monarchii było Arcyksięstwo Austriackie, które stało się rozległym imperium, zwanym Monarchią Habsburgów.

Dynastia Habsburgów – władcy chronologicznie

Historia Habsburgów obfituje w losy pełne dramatycznych zwrotów, konfliktów, ale także triumfów i sukcesów. Ich posiadłości rozciągały się od Austrii po Hiszpanię, a każda z nich przynosiła władców i dziedzictwo, które miało znaczenie nie tylko dla samej dynastii, lecz także dla Europy.

• Rudolf I Habsburg – pierwszy król Niemiec z dynastii Habsburgów, panujący w latach 1273-1291. Starał się zapewnić swojemu synowi sukcesję w Niemczech, jednak elektorzy obawiali się rosnącej potęgi rodu Habsburgów. Wobec tego po jego śmierci tron przejął niespokrewniony z Habsburgami Adolf z Nassau.
• Albrecht I Habsburg – syn Rudolfa I i Gertrudy-Anny, książę Austrii od 1282 i król Niemiec od 1298, kiedy to został wybrany w Moguncji jako antykról przeciwko królowi Adolfowi z Nassau. Zwyciężył go w bitwie pod Göllheim i stał się jednowładcą Rzeszy.
• Fryderyk I (Fryderyk III Piękny) – syn Albrechta I  i Elżbiety Tyrolskiej, książę Austrii i Styrii 1306-1330, antykról niemiecki 1314-1325.
• Albrecht II Kulawy – syn Albrechta I, książę austriacki, po śmierci brata Leopolda I Sławnego zarządzał częścią Austrii, a po śmierci Fryderyka I wraz z bratem Ottonem przejęli rządy w Austrii i Styrii.
• Albrecht III Habsburg – syn Albrechta II i Joanny von Pfirt, książę austriacki, wraz z bratem Leopoldem III objął władzę w posiadłościach Habsburgów.
• Leopold III Habsburg – brat Albrechta III.
• Albrecht IV Habsburg – syn Albrechta III i Beatrycze Hohenzollern.
• Albrecht II Habsburg – syn Albrechta IV i Joanny Zofii Bawarskiej, książę Austrii od 1404 (jako Albrecht V), margrabia Moraw od 1423, król Niemiec, Czech (jako Albrecht I), Węgier i Chorwacji oraz książę Luksemburga.
• Ernest Żelazny – syn Leopolda III i księżniczki mediolańskiej Viridis Visconti, władał austriackimi księstwami Styrii, Karyntii i Krainy w latach 1406-1424. 
• Fryderyk III Habsburg – syn Ernesta Żelaznego i Cymbarki mazowieckiej, król Niemiec od 1440, cesarz rzymski od 1452, książę austriacki od 1457 (jako Fryderyk V), arcyksiążę od 1453.  
• Maksymilian I Habsburg – syn króla Fryderyka V i Eleonory Aviz, od 1486 król Niemiec, od 1508 wybrany cesarz rzymski. Był jednym z głównych twórców potęgi rodowej Habsburgów.
• Karol V Habsburg – syn Filipa I (syna Maksymiliana I i Marii) i Joanny Szalonej, król Hiszpanii w latach 1516–1556 (jako Karol I) i wybrany cesarz rzymski w latach 1519–1556.
• Ferdynand I Habsburg – syn Filipa I i Joanny Szalonej, arcyksiążę Austrii oraz książę Styrii, Krainy i Karyntii od 1521, hrabia Tyrolu w latach od 1522, król Czech, Węgier i Chorwacji od 1526, król niemiecki od 1531, cesarz rzymski od 1558.
• Maksymilian II Habsburg – syn Ferdynanda I i Anny Jagiellonki, cesarz, król Czech, Węgier i Chorwacji w latach 1564–1576.
•  Karol II Styryjski – brat Maksymiliana II, otrzymał Styrię, Karyntię i Krainę w których panował w latach 1564–1590.
• Rudolf II Habsburg – syn Maksimiliana II i Marii Habsburg, cesarz rzymski, król Czech w latach 1576-1611, król Węgier i Chorwacji (jako Rudolf I) oraz arcyksiążę Austrii (jako Rudolf V) w latach 1576-1608.
• Maciej Habsburg – brat Rudolfa II, król Węgier i Chorwacji (jako Maciej II) oraz arcyksiążę Austrii w latach 1608–1619, Czech w latach 1611–1619, cesarz w latach 1612–1619.
• Ferdynand II Habsburg – syn Karola Styryjskiego i księżniczki bawarskiej Marii Anny Wittelsbach, król Czech w latach 1617–1637 i Węgier w latach 1618–1637, cesarz rzymski w latach 1619–1637.
• Ferdynand III Habsburg – syn Ferdynanda II i księżniczki bawarskiej Marii Anny Bawarskiej, król Węgier i Chorwacji w latach 1637–1657 oraz Czech w latach 1637–1657, wybrany cesarz rzymski w latach 1637–1657 (król rzymski od 1636).
• Leopold I Habsburg – syn cesarza Ferdynanda III i Marii Anny Hiszpańskiej, król Węgier od 1655, król Czech od 1656, arcyksiążę Austrii od 1657, a także król Niemiec i cesarz rzymski od 1658.
• Józef I Habsburg – syn cesarza Leopolda I i Eleonory Magdaleny z Wittelsbachów, król Niemiec od 1690, cesarz rzymski 1705–1711, król Czech i Węgier, arcyksiążę Austrii.
• Karol VI Habsburg – brat Józefa I, cesarz, król Węgier (jako Karol III) i Czech (jako Karol II), arcyksiążę Austrii od 1711. To ostatni męski przedstawiciel dynastii Habsburgów. 
• Maria Teresa Habsburg – córka cesarza i księżniczki Elżbiety z Brunszwiku-Wolfenbüttel, królowa w Czechach i na Węgrzech, niekoronowana cesarzowa od 1745. Jej prawo do sukcesji, gdy zmarł Karol VI, zabezpieczone zostało przez sankcję pragmatyczną. Żona Franciszka I Stefana Lotaryńskiego.
• Józef II Habsburg – syn Marii Teresy Habsburg i Franciszka I Lotaryńskiego, cesarz rzymski w latach 1765–1790.
• Leopold II Habsburg – brat Józefa II, wielki książę Toskanii od 1765 roku, cesarz rzymski oraz król Węgier i Czech od 1790 roku.
• Franciszek II Habsburg – syn Leopolda II i Marii Ludwiki Burbon, w latach 1792–1806 ostatni cesarz rzymski, król Czech i Węgier w latach 1792–1835, pierwszy cesarz Austrii (jako Franciszek I) 1804–1835.
• Ferdynand I Habsburg – syn Franciszka II i Marii Teresy Burbon, cesarz austriacki w latach 1835-1848, król Węgier 1830-1848 (jako Ferdynand V).
• Franciszek Karol Habsburg – brat Ferdynanda I.
• Franciszek Józef I – syn arcyksięcia Franciszka Karola i Zofii Wittelsbach, w latach 1848–1916 cesarz Austrii i król Węgier, król Czech i król Chorwacji, w latach 1848–1866 Prezydent Związku Niemieckiego. Mąż Elżbiety Bawarskiej, czyli księżniczki Sissi.
• Karol Ludwik – brat Franciszka Józefa I.
• Otto Franciszek Austriacki – syn Karola Ludwika i Marii Annunziaty Burbon, arcyksiążę austriacki.
• Karol I Habsburg – syn Ottona i Marii Józefy Saskiej, ostatni władca Cesarsko-Królewskich Austro-Węgier (jako król Węgier – Karol IV, jako król Czech – Karol III). Ożenił się z Zytą Burbon-Parmeńską.

Dynastia Habsburgów – drzewo genealogiczne

Genealogia rodu Habsburgów jest niezwykle rozbudowana i pełna interesujących połączeń rodzinnych. Analizując ją, można dostrzec, jak skomplikowane były powiązania między różnymi gałęziami rodu oraz jakie konsekwencje miały te relacje dla dziedziczenia tronów i posiadłości. Poniższe drzewo genealogiczne prezentuje rodzinę Habsburgów do ostatniego męskiego potomka tej dynastii, czyli Karola VI:

Choroby w rodzinie Habsburgów

Habsburgowie w czasie swojego panowania kierowali się mottem zapożyczonym od rzymskiego poety Owidiusza, które brzmiało następująco: „Niech inni prowadzą wojny, a ty szczęśliwa Austrio żeń się” („Bella gerant alii, tu, felix Austria, nube”). Dzięki licznie zawieranym małżeństwom uzyskali obszary Burgundii, Holandii, Czech i Węgier, zakładając jednocześnie potężne hiszpańskie imperium. W celu zabezpieczenia posiadłości, Habsburgowie żenili się także między sobą.

Efektem kazirodztwa stały się ich charakterystyczne rysy, jak wyraźnie uwypuklona warga i dolna szczęka oraz haczykowaty nos, który lekko opadał. Słynna „warga habsburska” stanowiła jednak najmniejszy problem, ponieważ wielu członków rodu cierpiało na choroby umysłowe i epilepsję, ciąże kończyły się poronieniami, a urodzone niemowlęta były bardzo słabe.

Przykładowo ostatni przedstawiciel hiszpańskich Habsburgów, Karol II, wywodził się ze związku Filipa IV i jego siostrzenicy Marianny Habsburg. W efekcie tego małżeństwa chłopiec nie mówił do czwartego roku życia, uczył się chodzić przez osiem lat i nigdy nie nauczył się czytać ani pisać. Posiadał także bardzo zniekształconą żuchwę, przez którą miał problemy z normalnym jedzeniem. Nie był zdolny do prokreacji i rządzenia. Po jego śmierci, wraz z walką o sukcesję hiszpańską, wybuchła istna wojna światowa.

Dynastia Habsburgów – ciekawostki

Habsburgowie należeli do najważniejszych dynastii Europy. Byli pierwszymi władcami, których posiadłości obejmowały cały świat. Oto najciekawsze fakty na ich temat:

1. Dynastia ta została nazwana od swojej pierwotnej siedziby, czyli zamku Habsburg, a konkretnie od słów „hab” lub „haw”, oznaczających przejście. Według legendy, nazwa ta wywodzi się od niemieckiego słowa „Habichtsburg”, co oznacza Zamek Jastrzębi, który znajduje się w Szwajcarii.
2. Habsburgowie wiele razy wydawali wyroki śmierci na swoich politycznych rywali, którzy krzyżowali im plany. Jedną z ich ofiar była polska królowa, Bona Sforza.
3. Dynastia była stale skłócona z Francją.
4. Niektórzy genealogowie uważali, że przodkiem niemieckiej dynastii był nawet Juliusz Cezar.
5. Habsburgowie praktykowali endogamię, regułę nakazującą zawieranie małżeństw i płodzenie dzieci wewnątrz własnej grupy.
6. Rudolf Habsburg popełnił samobójstwo, zabijając wcześniej swoją kochankę, Marię Vetserę. Oficjalnie jako przyczynę jego śmierci podawano udar mózgu lub atak serca.
7. Franciszek Ferdynand kochał polowania i zabijał, co popadnie. Szacuje się, że pozbawił życia ponad 250 tysięcy rozmaitych zwierząt. Jego osobistym rekordem było blisko 2 tysiące ofiar w ciągu jednego dnia.
8. Mówi się, że Leopold I kazał tłuc na śmierć uwięzione lisy i wykorzystywał do tego zadania karły.
9. Albrecht I Habsburg został zamordowany przez własnego bratanka Jana Parricida w 1308 roku nad rzeką Reuss.
10. Obecnie potomkowie Habsburgów używają nazwy arcyksiążęcej i nazwiska „von Habsburg” jedynie w Niemczech. W Austrii, ze względu na zakaz stosowania orzecznika „von”, posługują się określeniem „Habsburg-Lothringen”.

Dynastia Habsburgów w skrócie – najważniejsze informacje i wydarzenia

Najstarszym znanym przedstawicielem rodu Habsburgów był Guntram Bogaty, hrabia Alzacji, który żył za czasów Mieszka I. Jego wnuk Radbot wraz ze swoim bratem Wernerem, biskupem Strasburga i przyjacielem cesarza Henryka II, wybudowali twierdzę w dzisiejszej północnej Szwajcarii i nazwali ją Jastrzębi Gród – Habitschburg. To właśnie od niej powstała nazwa dynastii. W kolejnych latach Habsburgowie powiększali posiadłości na pograniczu Szwajcarii, Francji i Niemiec.

W 1273 roku hrabia Rudolf z Habsburga został wybrany królem niemieckim. To wydarzenie stanowiło początek wielkiej kariery Habsburgów, którzy awansowali z niepozornego rodu hrabiowskiego do czołówki europejskiej polityki. Władca sprawnie organizował korzystne układy dynastyczne, aranżując małżeństwa Habsburżanek z panami sąsiednich krajów. Zaczął także gromadzić posiadłości na terenie Austrii. Po Rudolfie władzę sprawował jego syn Albrecht, a następnie wnuk Fryderyk. Potem jednak Habsburgowie utracili tytuł cesarki na półtora wieku. Odebrano im również szwajcarskie posiadłości.

Do europejskiej pierwszej ligi Habsburgowie powrócili w XV w. Odzyskali koronę w Niemczech i zdobyli prawa do tronów czeskiego i węgierskiego. W XVI wieku Habsburgowie zwyciężyli także w rywalizacji dynastycznej z Jagiellonami w Europie Środkowej, przyłączając tym samym do swojego terytorium Czechy i Węgry. Maksymilian I dzięki pierwszemu ożenkowi objął Burgundię i Niderlandy, a drugi zagwarantował mu także wpływy we Włoszech. Swojego syna wydał za córkę władców Kastylii i Aragonii, co zagwarantowało dynastii sukcesję hiszpańską.

W 1519 Karol V, wnuk Maksymiliana, objął tron cesarski, będąc już władcą posiadłości austriacko-niemieckich, Niderlandów, Burgundii, części Włoch, Hiszpanii i jej zamorskich terytoriów. Wtedy to właśnie powstało powiedzenie, że nad władztwem Habsburgów nigdy nie zachodzi słońce. Kontrola tak rozległego terytorium okazał się trudna, dlatego Karol V w 1522 przekazał posiadłości austriacko-niemieckie swojemu bratu Ferdynandowi. Wraz z abdykacją Karola V w 1556 dynastia podzieliła się na dwie główne linie: hiszpańską i austriacką. Hiszpańską zapoczątkował Filip II, syn cesarza, który w 1580 objął także tron portugalski i linię austriacką zapoczątkowaną przez Ferdynanda I.

Wojna trzydziestoletnia przyniosła spustoszenie posiadłości dynastii w Niemczech, Austrii i Czechach. Od południa terytoria habsburskie były ciągle atakowane przez Turcję, a walki toczyły się ze zmiennym powodzeniem. Wiedeń był dwukrotnie oblegany przez Turków.

W XVII wieku wygasła hiszpańska linia Habsburgów, a w 1740 linia męska części austriackiej. Ostatni jej władca, Karol VI, wydał sankcję pragmatyczną. Według jej postanowień w przypadku wygaśnięcia linii męskiej rodu, wszystkie kraje dziedziczy linia żeńska. Dlatego władzę odziedziczyła córka Karola VI, Maria Teresa (1717–1780). Razem z mężem, Franciszkiem I Lotaryńskim, zapoczątkowała dynastię habsbursko-lotaryńską. 

Kolejnym wyzwaniem dla kontynuacji istnienia monarchii były wojny napoleońskie. Austria utraciła m.in. Niderlandy, Lombardię, Tyrol i Wenecję. W 1806 roku Napoleon zlikwidował Święte Cesarstwo Rzymskie, którego przywódcami od wieków byli Habsburgowie. Ostatecznie jednak dynastia w 1815 roku znalazła się w obozie zwycięzców i aż do wybuchu I wojny światowej jej państwo (Cesarstwo Austriackie, a od 1867 roku dualistyczne Austro-Węgry) należało do grona europejskich mocarstw.

Po długoletnim panowaniu cesarza Franciszka Józefa I tron objął Karol I. Rządził zaledwie dwa lata. Został zmuszony do abdykacji po odniesionej klęsce w pierwszej wojnie światowej. Odtąd nowe republikańskie władze Austrii pozbawiły Habsburgów posiadłości i prawa pobytu w ojczyźnie.