Co to jest epika? – definicja
Epika to jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich, obok liryki i dramatu. Wywodzi się z ustnych opowiadań ludowych, sag, podań, legend i mitów z przeszłości. Obejmuje utwory, w których zostały przedstawione fikcyjne lub prawdziwe wydarzenia. Osobą opowiadającą jest narrator.
Cechy epiki
Epikę charakteryzuje:
- obecność narratora (pierwszoosobowa lub trzecioosobowa),
- świat przedstawiony,
- fabuła, czyli przyczynowo-skutkowy układ zdarzeń (jednowątkowa, wielowątkowa, epizodyczna),
- forma prozaiczna (wyjątki: epopeja, ballada, powieści poetyckie),
- wiele wydarzeń i miejsc akcji.
Gatunki epiki i przykłady utworów epickich
W epice wyróżnia się następujące gatunki:
- powieść – utwór pisany prozą, wielowątkowy, z dużą liczbą bohaterów. Ze względu na tematykę wyróżnia się powieść: historyczną, współczesną, fantasy, science-fiction, psychologiczną, kryminalną i podróżniczo-przygodową („Lalka” Bolesława Prusa, „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego, „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza),
- nowela – krótki, jednowątkowy utwór, ze zwartą fabułą i wyrazistym punktem kulminacyjnym („Latarnik” Henryka Sienkiewicza, „Kamizelka” Bolesława Prusa),
- epos (epopeja) – obszerny utwór wierszowany o podniosłej formie ukazujący ważny dla danej społeczności moment historyczny, wydarzenia lub bohatera narodowego („Iliada”, „Odyseja” Homera, „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza, „Boska Komedia” Dantego Alighieri),
- poemat – dłuższy utwór wierszowany o mniej lub bardziej rozbudowanej fabule. Ze względu na swój narracyjny charakter, umieszczany jest na pograniczu epiki i liryki („Kwiaty polskie” Juliana Tuwima, „Grażyna” Adama Mickiewicza),
- opowiadanie – krótki, jednowątkowy utwór literacki o prostej akcji. W odróżnieniu od noweli posiada bohaterów drugoplanowych, dłuższe opisy, dygresje i refleksje („Stary człowiek i morze” Ernesta Hemingwaya, „Sklepy cynamonowe” Brunona Schulza),
- baśń – utwór pisany prozą, zawierający elementy fantastyczne, brak określonego miejsca i czasu (Baśnie braci Grimm, Baśnie Andersena),
- bajka – krótki utwór wierszowany o charakterze dydaktycznym, zawierający morał („Żona uparta”, „Lis i kozioł” Adama Mickiewicza),
- pamiętnik – dzieło opisujące przeżycia uczestnika lub świadka jakiegoś wydarzenia, występuje chronologiczny porządek czasowy („Pamiętniki” Jana Chryzostoma Paska, „Pamiętnik powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego),
- dziennik – zbiór bieżących zapisków autora („Dziennik pisany nocą” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, „Dziennik” Witolda Gombrowicza),
- legenda – opowieść fantastyczna, której bohaterem jest najczęściej święty, władca, wojownik lub mędrzec, ujawniająca czas i miejsce akcji (Legendy arturiańskie),
- satyra – utwór ośmieszający i piętnujący opisane w nim osoby, zjawiska, obyczaje lub stosunki społeczne. Jest to gatunek mieszany, łączący w sobie elementy epiki i liryki. („Żona modna” Ignacego Krasickiego).
Rodzaje narracji (pierwszoosobowa, trzecioosobowa)
W epice występują następujące rodzaje narracji:
- pierwszoosobowa – narrator jest uczestnikiem wydarzeń i opisuje je w pierwszej osobie liczby pojedynczej, jego wiedza jest ograniczona.
- trzecioosobowa – narrator przedstawia i komentuje przebieg wydarzeń, używając trzecioosobowych form czasownika, sam nie bierze w nich udziału, jest narratorem wszechwiedzącym.
Czas powstania utworu i czas akcji fabuły
Ze względu na czas powstania utworu i czas akcji fabuły, utwory epickie dzielą się na:
- historyczne (przeszłość),
- współczesne (teraźniejszość),
- fantastyczne (przyszłość).
Podsumowanie
Epika to jeden z trzech rodzajów literackich, który opowiada historie i przedstawia wydarzenia w sposób narracyjny w pierwszej lub trzeciej osobie. Utwory epickie są najczęściej zapisywane prozą. Opisane zdarzenia składają się na fabułę, zawierającą jeden lub kilka wątków. Pojawiają się także bohaterowie. Epika wykształciła największą ilość gatunków literackich, do których należą: powieść, nowela, epos, poemat, opowiadanie, baśń, bajka, pamiętnik, dziennik, legenda i satyra.