Matriarchat to idea społecznego ustroju, w którym kobiecy wizerunek i rola pełni kluczową rolę, stanowiąc fundamentem instytucji i organizacji. Badacze starają się znaleźć dowody na istnienie matriarchatów w różnych cywilizacjach, zwracając uwagę na ich materialne i społeczne struktury.
Matriarchat – co to? Definicja
Matriarchat to system społeczny, w którym kobiety pełnią dominującą rolę w strukturach władzy i decyzyjności. W definicji matriarchatu ważnym elementem jest panowanie kobiet nad mężczyznami, co stanowi istotną różnicę między matriarchatem a patriarchatem.
Termin matriarchat został wprowadzony w 1861 roku przez Johanna Jakoba Bachofena w dziele „Das Mutterrecht”. Analizując dokumenty starożytnej Grecji i Rzymu, ekspert wyciągnął wniosek, że w pradawnych czasach obecny był powszechny kult bogini płodności. Jego teoria opierała się na przekonaniu, że ów kult był efektem wysokiego statusu społecznego, który cieszyły się kobiety w tamtych czasach: pełniły rolę kapłanek, przywódczyń rodów i plemion. Według niego to właśnie im przypisywano przejście społeczeństwa z trybu zbieracko-łowieckiego.
Badania L. Morgana potwierdzają teorię matriarchatu, sugerując, że wiele kultur, w tym indiańskie społeczności, opierały się na zasadach matriarchalnych. Niemniej jednak większość antropologów kwestionuje te teorie. Pomimo to główna teza Bachofena o istnieniu wcześniejszej warstwy religii matriarchalnej w Grecji wydaje się przekonująca. Gwałtowna krytyka teorii matriarchatu sugeruje, że może być ona wynikiem uprzedzeń kulturowych. Niemniej jednak, istnienie wcześniejszej warstwy religii matriarchalnej w historii patriarchalnych społeczeństw wydaje się uzasadnione.
Przykłady istnienia matriarchatu
W historii ludzkości istnieją liczne przykłady kultur matriarchalnych, gdzie kobiety były wiodącymi postaciami w społeczeństwach. Jednym z najbardziej znanych przykładów jest mosuo, gdzie system matrylinearny dominuje nad męskim dziedziczeniem oraz panującymi w innych społecznościach patriarchalnymi strukturami.
Klan Mosuo
Mosuo, znane także jako „królestwo kobiet”, to społeczność zamieszkująca obszar nad jeziorem Lugu, na granicy prowincji Junnan i Syczuan w południowych Chinach. To miejsce, gdzie tradycyjne pojęcie małżeństwa nie istnieje, a kobiety mają pełną swobodę w wyborze partnerów. Historia Mosuo ma swoje korzenie w praktykach luźnych związków, które zastępowały tradycyjne małżeństwa. Społeczność ta preferuje swobodne relacje, nazywane „małżeństwami z doskoku” lub „przechodnimi”. W Mosuo to kobieta dokonuje wyboru partnera, a związki mogą być zarówno monogamiczne, jak i wieloosobowe.
Każda dorosła kobieta Mosuo ma swój własny domek, nazywany „kwiatową komnatą”, gdzie przyjmuje swoich partnerów. Wybierani kochankowie przychodzą po zmroku i opuszczają komnatę przed świtem. Jeśli kobieta postanowi zakończyć związek, robi to bez ceremonii, zamykając drzwi. Starsze kobiety pełnią główną rolę w zarządzaniu rodziną, decydując o sprawach finansowych i działalności rolniczej. Zadania męskich członków koncentrują się na wykonywaniu ciężkiej pracy na polu oraz zdobywaniu dochodu. Wspólny budżet gwarantuje opiekę nad starszymi lub potrzebującymi członkami rodziny.
Królestwo kobiet Mosuo stało się znane dzięki Yang Erche Namu, która opublikowała kontrowersyjną książkę o życiu i obyczajach społeczności Mosuo. Jej działania przyczyniły się do wzrostu zainteresowania turystycznego tym obszarem, co miało zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki dla społeczności. Z jednej strony przyniosło to rozwój infrastruktury i wzrost zainteresowania kulturą Mosuo, z drugiej zaś, spowodowało to komercjalizację ich stylu życia i przyczyniło się do emigracji młodych ludzi w poszukiwaniu nowych możliwości życiowych.
Dziś społeczność Mosuo doświadcza zmian kulturowych i ekonomicznych. W ich tradycyjnych drewnianych domach pojawiły się nowoczesne urządzenia, a obszar nad jeziorem Lugu przyciąga turystów z całego świata. Mimo to Mosuo wciąż stara się zachować swoją unikalną kulturę i tradycje, takie jak przechowywanie suszonej świniny jako symbolu dostatku oraz utrzymywanie swojego niezwykłego systemu związków i małżeństw.
Klan Khasi
W Indiach istnieje grupa etniczna znana jako Khasi, która praktykuje dziedziczenie matrylinearne i cechuje się wysoką pozycją kobiet. Tradycyjnie mężczyźni Khasi są zobowiązani do płodzenia dzieci. Po zawarciu małżeństwa mężczyzna przenosi się do domu swojej żony, gdzie matka żony sprawuje zdecydowany autorytet. Dzieci przyjmują nazwisko matki, a cały majątek jest dziedziczony przez córkę. W przypadku braku córek małżonkowie są zmuszeni do adopcji dziewczynki, aby zachować rodzinne nazwisko. Niestety, dzisiaj potomkowie Khasi często popadają w bezczynność i uzależnienia. Kobiety nie ustępują swojej pozycji, co skłania mężczyzn do batalii o przekazanie nazwiska potomstwu.
Tuaregowie
Koncepcja równouprawnienia nie jest obca dla ludu Tuaregów, którzy zamieszkują obszary Sahary. Ich społeczność prezentuje najbardziej liberalne podejście do praw kobiet wśród wszystkich wyznawców islamu. Styl życia Tuaregów różni się od tradycyjnych zasad Koranu, co można zauważyć na przykładzie tego, że to mężczyźni zasłaniają swoje twarze. Kobietom nie narzuca się również ścisłych norm moralnych: przed małżeństwem mają one swobodę w zmienianiu partnerów. Przy zawieraniu związku małżeńskiego to kobiety same dokonują wyboru partnera, który nie musi być na zawsze.
W przypadku rozwodu kobiety zachowują kontrolę nad majątkiem, a dzieci i cały dobytek pozostają przy nich. Dziedziczenie odbywa się w linii żeńskiej (według tzw. systemu matrylinearnego), więc mądry mężczyzna bardziej skłonny będzie przekazać swój majątek siostrzeńcowi niż własnemu synowi. W udanym małżeństwie decyzje podejmowane są wspólnie przez oboje małżonków – z wyjątkiem sytuacji obiadowych, gdy niespodziewanie pojawia się teściowa, wtedy to mężczyzna musi natychmiast przerwać posiłek i odejść.
Różnice między matriarchatem a patriarchatem
Istotną kwestią przy omawianiu matriarchatu jest porównanie go z patriarchatem. W społeczeństwach matriarchalnych to kobiety dominują, zajmując kluczowe stanowiska władzy i kontrolując życie społeczne, podczas gdy mężczyźni często pełnią podporządkowane role. System pokrewieństwa w matriarchacie opiera się na linii matki, co wpływa na dziedziczenie i przekazywanie majątku.
W patriarchacie natomiast obowiązuje zazwyczaj monogamia, z dominacją ojca w strukturze rodzinnej i przewagą mężczyzn w społeczeństwie. Religijne wyobrażenia patriarchatu wspierają tę hierarchię, gdzie bóstwa męskie zastępują boginie, a ojciec jest najwyższym autorytetem. Posłuszeństwo i hierarchia są cenione, a równość ustępuje miejsca ulubionemu synowi.
Matriarchat opiera się na wartościach miłości, jedności i pokoju, gdzie kobiety, dbając o dobro innych istot ludzkich, rozwijają uniwersalną miłość matczyną. W społecznościach matriarchalnych normy te są powszechne, wspierając równość i wolność, podczas gdy społeczeństwo patriarchalne często jest zamknięte i izolowane.