Ontogeneza – co to?
Ontogeneza, czyli rozwój osobniczy (gr. óntos – byt, będące, istniejące, génesis – pochodzenie), to proces rozwoju jednostki organizmu od momentu powstania w wyniku rozmnażana do śmierci. Dotyczy zarówno roślin, jak i zwierząt, włączając w to także człowieka. Organizmy rozmnażające się płciowo rozpoczynają ontogenezę w momencie połączenia komórek rozrodczych (zapłodnienia), a rozmnażające się bezpłciowo od wyodrębnienia się plazmy lub grupy komórek dających kolejno nowego osobnika. Ontogeneza jest badana przez biologię rozwoju.
Można wyróżnić trzy rodzaje czynników wpływających na rozwój ontogenetyczny:
- czynniki endogenne (genetyczne) – determinanty rozwoju,
- czynniki endogenne (paragenetyczne) – stymulatory rozwoju,
- czynniki egzogenne – modyfikatory rozwoju.
Ontogeneza człowieka
Ontogeneza człowieka dzieli się na okres prenatalny (odbywający się w ciele matki w czasie ciąży) i okres postnatalny (trwający od narodzin do śmierci).
W etapie prenatalnym wyróżnia się następujące okresy:
- jaja – od zapłodnienia do implantacji w endometrium,
- zarodkowy – od wytworzenia łożyska do 8 tygodnia,
- płodowy – od 9 tygodnia do porodu.
W etapie postnatalnym wyróżnia się okresy:
- noworodkowy – 4 pierwsze tygodnie życia,
- niemowlęcy – do 2 roku życia,
- wczesnego dzieciństwa – do 3 roku życia,
- dzieciństwa (przedszkolny) – do 6-7 roku życia,
- późnodziecięcy (dojrzewania) – do 14-15 roku życia,
- młodzieńczy – do ok. 20 roku życia,
- dojrzałości – do 40-50 roku życia,
- starości – powyżej 40-50 roku życia.
Ontogeneza roślin
Rozwój osobniczy rośliny trwa od kilku tygodni u gatunków jednorocznych do kilku tysięcy lat
u poszczególnych gatunków wieloletnich. Długość ta zależy od informacji genetycznej zawartej w komórkach oraz wpływu warunków środowiska na organizm roślinny.
Cykl rozwojowy rośliny okrytonasiennej (okrytozalążkowej) obejmuje cztery główne etapy:
- stadium zarodkowe – od zapłodnienia do wykształcenia w pełni dojrzałego nasiona,
- stadium wegetatywne – od kiełkowania nasiona do powstania organizmu roślinnego z w pełni rozwiniętymi organami wegetatywnymi,
- stadium generatywne – od kwitnienia do wytworzenia dojrzałych nasion i owoców,
- starzenie się i obumieranie – po wydaniu nasion i owoców.