Mitologia grecka jest bogata w historie o bogach i boginiach, a jedną z najważniejszych postaci w mitologii greckiej była Atena, bogini mądrości, sztuki, wojny obronnej i patronka bohaterek. W mitologii greckiej Atena była znana jako córka Zeusa, a jej atrybutami były sowa, hełm, oraz tarcza. Jej charakterystyczna atrybuty niosła w ręku zawsze pełen oręż, a jej symbolami były również święta sowa i oliwka. Postać Ateny odgrywała znaczącą rolę w mitach, kultach i legendach starożytnej Grecji.
Mit o Atenie – bohaterowie
Bohaterowie mitu o Atenie:
- Atena – bogini mądrości, sztuki, sprawiedliwej wojny, patronka herosów. Jej atrybutami jest sowa oraz oliwka.
- Zeus – ojciec Ateny. Najwyższy bóg w mitologii greckiej, władca nieba i ziemi.
- Hefajstos – bóg ognia, kowali i złotników.
Mit o Atenie – streszczenie krótkie
Zeus, w obawie przed przepowiednią, która zapowiadała narodziny syna, który obaliłby go z Olimpu, połknął swoją pierwszą żonę, Metydę, będącą w ciąży. Ból głowy bardzo doskwierał Zeusowi, więc postanowił prosić o pomoc Hefajstosa. Bóg ognia rozbił czaszkę Zeusa, z której wyskoczyła Atena w pełnym uzbrojeniu. Atena, będąca ulubionym dzieckiem Zeusa, była ceniona przez bogów i ludzi. Otrzymała przywileje, takie jak używanie piorunów i noszenie egidy. Aktywnie wspierała ojca w walce z gigantami i była patronką sprawiedliwych wojen oraz rzemiosła. Szczególną opieką otoczyła miasta, broniąc je przed niespodziewanymi atakami. Atena, choć ceniona przez ludzi, była także bardzo mściwa. Przykładem jest historia z Arachne. Podczas pojedynku z Arachne, Atena ozdabiała tkaninę wizerunkami bogów, a Arachne tworzyła obrazy romansów bogów ze śmiertelniczkami. Atena, wzburzona pracą Arachne, zmieniła ją w pająka, symbolizując wieczne połączenie ze sztuką.
Mit o Atenie – streszczenie szczegółowe
Gdy Metis zaszła w ciążę, Gaja wypowiedziała przepowiednię, które zapowiadało narodziny syna po córce, który obali Zeusa z Olimpu i przejmie panowanie. Aby temu zapobiec, Zeus połknął swoją pierwszą małżonkę, Metydę, która była w ciąży. Po pewnym czasie Zeus zaczął doświadczać intensywnych bólów głowy. Wezwał wtedy do siebie boskiego kowala Hefajstosa, i poprosił go o rozbicie swojej czaszki toporem, aby poznać przyczynę tych bólów. Z głowy Zeusa wyskoczyła Atena w pełnej zbroi, z okrzykiem bojowym, trzymająca włócznię. W ten sposób narodziła się Atena – bogini mądrości i wojny (obronnej). Jej narodzinom towarzyszył jasny blask, a ziemia i niebo zadrżały. Istnieją różne wersje mitu dotyczącego miejsca narodzin bogini, choć najczęściej wymieniana jest wyspa Rodos. Jednakże nie ma wątpliwości co do tego, że pierwsi, którzy przybyli, aby oddać hołd nowej bogini, byli mieszkańcy Rodos. W swoim pośpiechu zapomnieli jednak ognia i złożyli ofiarę niepalną. Dopiero później przybyli Ateńczycy z ogniem, co przyczyniło się do szczególnej opieki, jaką Atena obdarzyła ich miasto. Nie zapomniała też o mieszkańcach Rodos, ofiarując im umiejętność rzeźbienia cudownych posągów, przypominających żywych ludzi.
Atena była ulubionym dzieckiem Zeusa, cenionym wysoko przez bogów i zawsze słuchanym. Otrzymała przywilej używania piorunów, straszliwej broni jej ojca, oraz noszenia egidy. Aktywnie wspierała ojca w walce z gigantami. Była postacią surową i niedostępną, o olbrzymiej postawie, sile i determinacji. Podobnie jak Hestia, nie interesowały ją miłość i małżeństwo, gdyż cały swój czas poświęcała powołaniu. Była patronką sprawiedliwych wojen, broniąc miast niespodziewanych ataków. Opiekowała się także mądrością, dziedziczoną po swoim ojcu, oraz nauką i rzemiosłem. Razem z Zeusem była jednym z najważniejszych bogów w greckim panteonie.
Przede wszystkim jednak Atena była patronką miasta Aten. W czasach przeszłych, gdy bogowie dzielili między siebie ziemie, Attyką rządził król Kekrops. Posejdon jako pierwszy złożył mu wizytę, a następnie Atena. Ich spór o ziemię rozstrzygnął Zeus, przyznając Atenie władzę nad Atenami i Attyką. Rozgniewany Posejdon zalał Attykę, jednak mieszkańcy schronili się na wysokim Akropolu. Oliwka zasadzona przez Atenę przetrwała wieki, dopóki nie spłonęła wraz z Erechtejonem podczas wojen perskich.
Następnie królem Aten został Erechteusz. Hefajstos pragnął poślubić dziewiczą Atenę, a Zeus wyraził zgodę pod warunkiem, że zgadza się na to sama bogini. Podczas wizyty w warsztacie Hefajstosa doszło do szamotaniny, w trakcie której nasienie Hefajstosa dostało się na nogę Ateny, skąd zrodził się Erechteusz. Atena wychowała Erechteusza w tajemnicy na Akropolu, pragnąc uczynić go nieśmiertelnym. Erechteusz, dorosły już, zastąpił dotychczasowego króla i wzniósł na Akropolu swój pałac – Erechtejon.
Atena zwykle cieszyła się przychylnością i zaufaniem ludzi, którzy w niej pokładali swoją nadzieję. Choć istnieją mitologiczne opowieści ukazujące jej mściwą stronę, jak historia z Arachne. Atena, patronka rękodzieła, wykazywała zamiłowanie do wyszywania i tkania. Ziemska księżniczka Arachne postawiła bogini wyzwanie, twierdząc, że jej umiejętności w haftowaniu są równie doskonałe jak jej. Rozpoczął się pojedynek. W rezultacie bogini zdobiła swoją tkaninę wizerunkami 12 olimpijczyków, ostrzegając o karach spotykających śmiertelników za rywalizację z bogami, podczas gdy Arachne haftowała obrazy przedstawiające romanse bogów ze śmiertelniczkami. Przedstawiony był tam Zeus porywający Europę, Leda bawiąca się z Zeusem, który przybrał postać łabędzia oraz wiele innych wydarzeń. Gdy Atena zobaczyła pracę Arachne, uznając jej doskonałość, wzburzona podarła tkaninę, a Arachne, dumna, targnęła się na własne życie. Gdy Atena zrozumiała swój gniew, chciała uratować księżniczkę. Zamieniła ją w pająka. Odtąd Arachne tkwiła w przędzy pajęczyn, symbolizując wieczne połączenie ze sztuką.
Atenę postrzegano jako uosobienie Aten oraz najdoskonalszych cech ateńskich. Zbudowano dla niej najpiękniejsze świątynie, na czele z Partenonem. Organizowano wspaniałe uroczystości, takie jak Panatenaje, obchodzone od wieków. Atena miała wiele przydomków, m.in. Partenos, Polias, Promachos, Eragne, Pallas, Nike. Najczęściej występowała w zbroi lub w długiej szacie, a jej ulubionym zwierzęciem był sowa, symbol mądrości i miasta Aten. Oliwka była jej ulubionym drzewem.
Mit o Atenie – plan wydarzeń
- Zeus postanawia połknąć swoją pierwszą żonę, Metydę, która jest w ciąży.
- Zeus skarży się na silne bóle głowy.
- Hefajstos toporem rozbija głowę Zeusa.
- Z głowy Zeusa wychodzi Atena.
- Atena ulubionym dzieckiem Zeusa.
- Atena jest patronką wojen oraz mądrości.
- Atena pomaga ojcu w walce z gigantami.
- Hefajstos pragnie poślubić Atenę.
- Erechteus, dziecko Ateny i Hefajstosa, wychowywany w tajemnicy w Akropolu.
- Dorosły Erechteus obejmuje panowanie w Attyce.
- Arachne wyzywa Atenę w konkursie tkackim.
- Przewaga Arachne w konkursie.
- Zazdrosna Atena targa tkaninę rywalki.
- Księżniczka pełna rozpaczy i żalu, postanawia się powiesić.
- Atena ratuje Arachne przed śmiercią, zamieniając ją w pająka.
Interpretacja mitu
Mit o Atenie, bogini mądrości i wojny obronnej, ukazuje nie tylko narodziny boskiej istoty, ale również symbolizuje jej szczególne powiązanie z miastem Aten. Gdy Zeus połknął swoją pierwszą żonę, Metydę, Atena narodziła się z jego głowy, emanując jasnym blaskiem, który wstrząsnął ziemią i niebem. Jej narodziny na wyspie Rodos przyniosły z sobą szczególną opiekę, zarówno dla mieszkańców tej wyspy, jak i dla Ateńczyków, którzy zasłużyli na jej łaskę, ofiarując ognia w odpowiednim momencie. Atena była ulubionym dzieckiem Zeusa i patronką Aten, otrzymując dar sprawowania władzy nad miastem po zwycięstwie nad Posejdonem. Jej wizerunek jest nie tylko symbolem mądrości i wojny, ale także rękodzieła, co ukazuje mit o Arachne. Atena wykazywała zarówno ludzkie jak i boskie cechy, od życzliwości i skłonności do pomocy, po gniew i surowość, widoczne w starciu z Arachne. Jej symbole, jak sowa i oliwka, do dziś są znakiem mądrości i pokoju.
Atena w sztuce
Atena, bogini mądrości i wojny, często jest przedstawiana w sztuce w majestatycznej postaci, odzianej w zbroję, z hełmem na głowie i orężem w ręku oraz słynną egidą, czyli tarczą, w drugiej dłoni. Jednym z najbardziej znanych dzieł, ukazujących jej potęgę i godność, był posąg Ateny Partenos, stworzony przez Fidiasza dla Partenonu w Atenach w latach 447–438 p.n.e. To arcydzieło klasycznej sztuki greckiej podkreślało siłę i piękno bogini, do dziś pozostały tylko jego ruiny. Ta mistyczna rzeźba, wykonana z połączenia złota i kości słoniowej, imponowała swoją wysokością – osiągała aż dwanaście metrów. Inny wybitny przykład to rzeźba przedstawiająca Atenę napastowaną przez Marsjasza, autorstwa Myrona. Bogini, mimo konfrontacji, emanuje godnością i siłą, odsuwając się od brutalności napastnika. Te dzieła ikonografii Ateny ukazują jej znaczenie jako opiekunki cywilizacji, sprawiedliwości i strategicznej myśli.