Mitologia indyjska, nazywana też mitologią hinduską, obejmuje wszechogarniającą wiedzę, kryjącą się za trzecią co do wielkości religią świata. Przetrwała niszczący czas dzięki pokoleniom dziadków szepczących do uszu maluchów opowieści o mitycznych stworzeniach, niewzruszonych klątwach i fascynujących bóstwach. Dowiedz się więcej o jej pochodzeniu, podstawach wierzeń i najważniejszych bogach.
Mitologia indyjska – co to?
Mitologia indyjska to zbiór mitów, legend i wierzeń, który ukształtował się na subkontynencie indyjskim w okresie około dwóch tysięcy lat przed naszą erą, kiedy to tereny te zostały najechane przez wojowniczych Ariów. Od nich właśnie wywodzą się Wedy, czyli zbiory religijnych tekstów. Stanowią one najstarsze źródło mitologii indyjskiej.
Przez wieki mitologia indyjska wchłaniała wpływy buddyzmu, dżinizmu i innych starożytnych religii indyjskich, przeplatając ich filozofie i narracje. Przeszła liczne ewolucje, jak zmiany w postrzeganiu bóstw i podejściu do praktyk religijnych. Obecnie stanowi kontynuację dla hinduizmu. Jej mity i legendy są wplecione w życie codzienne indyjskiego społeczeństwa, wpływając na festiwale, rytuały, sztukę, literaturę i architekturę świątyń. Zapewniają poczucie przynależności i dumy, wzmacniając dziedzictwo kulturowe.
Mitologia indyjska – podstawy wierzeń
Podstawowe wierzenia obejmują samsarę (cykl życia i reinkarnacji) oraz karmę (przyczynę i skutek). Hindusi wierzą również, że wszystkie żywe istoty mają duszę (atmanem), która jest częścią najwyższego ducha. Dlatego w hinduizmie istnieją zasady animistyczne. Hinduizm ma cztery główne wyznania: śiwaizm, śaktyzm, smartyzm i wisznuizm. Istnieją także inne, mniej znane sekty i ruchy, z własnymi interpretacjami tej mitologii.
Mitologia indyjska – bogowie
Bogowie indyjscy nazywani są dewami. Ponieważ pojęcie dharmy uznaje nieskończoną naturę boskości, trudno jest poznać wszystkie hinduskie bóstwa, a ich liczba może sięgać nawet tysięcy. Niektórzy z nich posiadają kilka aspektów, awatarów lub inkarnacji. Bywają też uważani za osoby o podwójnej płci. Jedni występują jako kobiety lub mężczyźni, w zależności od ich inkarnacji, a inni są mężczyzną i kobietą jednocześnie.
W ikonografii bogowie są bardzo często przedstawiani z wieloma ramionami, które mają wyrazić ich najwyższą naturę, ogromną moc i siłę oraz zdolność do wykonywania kilku rzeczy w tym samym czasie. Trzymają też w każdej ręce jakiś przedmiot, symbolizujący ich wielorakie cechy i zdolności. Nawet gdy mają puste ręce, ich ułożenie również wskazuje na jakiś atrybut. Przykładowo, jeśli palce skierowane są w dół, to oznacza, że ten bóg jest związany z dobroczynnością.
Wisznu
Wisznu to jedyny hinduski bóg czczony w wisznuizmie. Należy do Trimurti, czyli trójcy hinduistycznej tworzonej wraz z Brahmą i Śiwą. Hinduizm naucza, że gdy ludzkości grozi chaos lub zło, Wisznu zejdzie na świat w jednej ze swoich inkarnacji, aby przywrócić prawość. Wcielenia, które przyjmuje, nazywane są awatarami. Każdy z nich ma inną formę i cel. Wisznu posiada sześć doskonałości: wiedzę, majętność, siłę, sławę, piękno i wyrzeczenie. Przedstawiany jest jako czteroramienny mężczyzna o błękitnej skórze. Nosi złotą szatę, a na jego piersi widnieje znak śriwatsa i klejnot kausthubha. Atrybutami są koncha, dysk, maczuga i lotos. Jego żona to Lakszmi. Przyjmuje fizyczną postać olbrzymiego orła z ludzkim tułowiem, zwanego Garuda.
Śiwa
Śiwa (Shiva) jest jednym z najważniejszych bogów w hinduizmie, wchodzącym w skład Trimurti, w której symbolizuje unicestwiający i odnawiający aspekt boskości. Posiada zdolność do stworzenia lub zniszczenia wszystkiego, co zechce i panuje nad różnymi nadprzyrodzonymi siłami kosmosu. Przedstawia się go z niebiesko-szarą skórą, czterema ramionami, włosami spiętymi w kok oraz trzecim okiem położonym na środku czoła i zamkniętym. Wokół szyi zwykle ma owinięte węże. Stanowią one ozdoby, które symbolicznie odnoszą się do energii życiowej.
Brahma
Brahma to kolejne hinduskie bóstwo, które tworzy Trimurti. Kontroler wszechświata i stwórca pierwszych żywych istot. Według hinduskich mitów narodził się ze Złotego Jaja złożonego w pierwotnych wodach, albo powstał z kwiatu lotosu wyrastającego z pępka boga Wisznu lub też został powołany do życia przez Śiwę. Bywa przedstawiany jako mężczyzna z czterema głowami, które symbolizują cztery Wedy – święte pisma hinduistyczne. Zdobią je złote hełmy. Często określa się go „Najwyższą Istotą” lub „Kosmicznym Twórcą”.
Dewi
Dewi jest kluczową postacią w hinduizmie, reprezentującą boską żeńskość. Postrzega się ją jako Shakti, czyli kosmiczną energię oraz matkę wszechświata, dającą życie wszystkim istotom i opiekująca się nimi. Partnerka Śiwy i uosobienie jego aktywnej energii. Posiada wiele form i imion m.in. Durga, Parwati, Kali czy Saraswati. Jej symbol stanowi trójkąt.
Rama
Rama uchodzi za siódmego awatara boga Wisznu, czyli jego inkarnację w ludzkiej postaci. Większość Hindusów wierzy, że był prawdziwą osobą, królem, który rządził większością Indii ze swojej stolicy. Przedstawiany jest jako młody mężczyzna o niebieskiej karnacji, w książęcych szatach. W rękach dzierży ogromny łuk Śiwy. Często występuje w towarzystwie swojej żony Sity, brata Lakszmana i Hanumana, wodza małp.
Kryszna
Kryszna (Kriszna) jest ósmym awatarem Wisznu. Przybył na ziemię w celu przywrócenia dharmy i pokonania zła. Ma osiem żon, z których każda reprezentuje inny aspekt jego samego, dlatego przyjmuje się go za boga oddania, gdyż był w stanie poświęcić swoją miłość wszystkim swoim żonom, a one wszystkie poświęciły mu swoją miłość. Najczęściej przedstawia się go z fletem. Jest bardzo popularnym bogiem w Indiach, przez co wiele niehinduistycznych religii z tego kraju zna jego imię.
Hanuman
Hanuman jest ministrem Sugriwy, królem małp i oddanym towarzyszem bóstwa Ramy, któremu pomógł odzyskać Sitę z rąk demona Rawany. Uchodzi także za awatara Pana Śiwy. Zwykle występuje w postaci małpy, symbolizującej siłę fizyczną, wytrwałość i oddanie.
Lakszmi
Lakszmi to bogini szczęścia, bogactwa, piękna i urodzaju, żona Wisznu w każdym jego wcieleniu. Bywa często przedstawiana jako piękna kobieta o czterech ramionach, stojąca na lotosie, symbolizującym czystość, piękno i dobrobyt. Posiada wiele imion i wcieleń w zależności od regionów. Jest powszechnie czczona w wielu indyjskich domach i biznesach, gdzie ludzie wierzą, że przynosi bogactwo i pomyślność.
Durga
Durga to bogini uchodząca za wojowniczą formę Dewi, odpowiedzialna za wojnę, siłę i ochronę. Do jej głównych zadań należy walka z demonami, które zagrażają pokojowi na świecie. Ma wiele ramion, każde z różnymi broniami. Zwykle przedstawia się ją na grzbiecie lwa lub tygrysa. Jest jedną z najpotężniejszych postaci żeńskich w hinduizmie.
Parwati
Parwati (Parvati), czyli kolejna forma Dewi, reprezentuje boską żeńskość oraz matczyną siłę. To bogini miłości, płodności, małżeństwa i harmonii. Jest partnerką Śiwy, a ich związek symbolizuje wieczną miłość i oddanie. Ich dziećmi są Ganeśa i Kumar Kartikeya. Najczęściej przedstawia się ją w czerwonej sukni, w towarzystwie swojego męża. Bywa nazywana imieniem Arja.
Kali
Kali jest wcieleniem Dewi, boginią czasu i śmierci oraz pogromczynią demonów. Uważa się, że zrodziła się z gniewu Śiwy i dlatego stanowi siłę niszczącą oraz jest znana jako Mroczna Matka. Zwykle obrazuje się ją jako czteroramienną kobietę o czarnej lub ciemnoniebieskiej skórze, oblaną krwią, z dzikimi oczami i wywieszonym językiem. Kali to jedno z najbardziej przerażających, a zarazem fascynujących bóstw hinduskich.
Saraswati
Saraswati to boska opiekunka wiedzy, muzyki, sztuki, mowy, mądrości i nauki, kolejne wcielenie Dewi, żona Brahmy. Przedstawia się ją na białym lotosie, grającą na veenie, czyli strunowym instrumencie przypominającym lutnię. Przemieszcza się po wodzie na grzbiecie łabędzia. Innym zwierzęciem z nią utożsamianym jest jeden z symboli Indii – paw. Jej imieniem nazwano wyschniętą obecnie rzekę w stanie Gujarat.
Ganeśa
Ganeśa (Ganesha) to przywódca pośrednich bóstw (ganów), bóg mądrości i sprytu, patron uczonych i nauki, opiekun ksiąg, liter, skrybów i szkół. Przypisuje się mu wielce pozytywny wpływ na życie ludzi, przynoszenie pomyślności i szczęścia. Jest przedstawiany jako mężczyzna z dużym brzuchem, głową słonia oraz czterema ramionami. Często ukazuje się go też na grzbiecie myszy. Występuje pod wieloma imionami, a najpopularniejsze z nich to: Ganapati, Pillaiyar, Winajaka lub Vinayaka. Według mitu jest synem Śiwy i Parwati.
Kumar Kartikeya
Kumar Kartikeya jest hinduskim bogiem wojny i zwycięstwa, synem Śiwy i Parwati, bratem Ganeśa. Stanowi uosobienie doskonałości, posiada nieustraszoną i inteligentną naturę. To jeden z największych wojowników. Obrazowany jako młody mężczyzna trzymający w prawej ręce Vel, czyli boską włócznię. Nosi złote ozdoby i żółtą tkaninę. Czasem jedzie też na pawiu.
Indra
Indra określany jest mianem jednego z najważniejszych bóstw panteonu wedyjskiego, królem bogów, panem burzy i deszczu. Ma byczy kark, potężne ramiona i tysiące jąder. Jego bronią jest piorun. Według jednego mitu uwiódł żonę wieszcza Gautamy. W wyniku rzuconej klątwy jego ciało pokryło tysiąc narządów kobiecych. Karę tę zamieniono na tysiąc oczu, dlatego Indrę nazywa się też bogiem tysiącokim.
Agni
Kolejnym ważnym bóstwem wedyjskim jest Agni. Bóg ten reprezentuje ogień, symbolizując energię, przemianę i oczyszczenie. Określa się go także mianem pośrednika między ludźmi a bogami, dlatego odgrywa kluczową rolę w rytuałach i ofiarach. Jest konceptualizowany jako istniejący na trzech poziomach: na ziemi jako ogień, w atmosferze jako błyskawica i na niebie jako słońce. Ma jedną do trzech głów, dwa do czterech ramion, czerwoną cerę oraz złotobrązowe włosy. Najczęściej jedzie na baranie, z charakterystyczną aureolą płomieni wyskakujących w górę z jego korony.
