Mitologia japońska stanowi istotny wątek w kulturze i dziejach Kraju Kwitnącej Wiśni. Wywodzi się z dawnych tekstów, takich jak Kojiki czy Nihon Shoki. To właśnie te starożytne księgi ukształtowały charakter Japonii, wpływając na sposób, w jaki ludzie postrzegają naturę, zjawiska przyrodnicze i ludzkie doświadczenia. Mitologia japońska przenikła także do sztuki i literatury oraz jest nieodłącznym elementem japońskich świąt i festiwali.
Mitologia japońska – podstawy wierzeń
Mitologia japońska ma bogatą historię sięgającą tysięcy lat wstecz. Składa się z opowieści pochodzących ze starych wierzeń ludowych oraz zawiera elementy mitologii shintō (droga bogów) i buddyzmu. Według mitologii shintō Japończycy jak i cały Archipelag Japoński są dziećmi bogów, a reszta świata to dzieło ich kreacji. Bogów nazywa się „kami”. Dzielą się oni na dwa rodzaje: niebiańskich (amatsukami) i ziemskich (kunitsukami). Do pierwszego należą rody cesarskie i części rodów arystokratycznych. Drugim określa się „zwykłych” Japończyków.
Kami posiadają cztery dusze, czyli shikon, które razem tworzą ducha – naobi. Dzielą się na duszę gwałtowną (aramitama), łagodną (nigimitama), łaskawą (sakimitama) i cudowną (kushimitama). Cześć sintoistycznym bogom oddaje się w świątyniach. Pierwsze z nich powstały w okresie Heian w latach 749-1185. Świątynie te mają swoje hierarchie. Najwyższa z nich to Jingū (pałac bogów), po niej jest Taisha (wielka siedziba bóstw), a kolejno Jinja (miejsce przebywania bogów).
W VI wieku n.e. w kraju Kwitnącej Wiśni zaczął się szerzyć buddyzm – bukkyō (nauczania Buddy), który stał się drugą religią Japończyków. Przywędrował z Chin i stanowi religię nonteistyczną, czyli nie zaprzecza ani też nie potwierdza istnienia bogów. Jest zatem sprzecznością z religią shintō, która uznaje wiele bóstw. Z czasem buddyzm zaczął górować nad sintoizmem. Sintoistyczni bogowie zostali uznani za mniej ważnych od buddów i bodhisattwów. Przedstawiano ich nawet jako strażników buddyzmu. Ich świątynie przekształcano w jingūji, czyli świątynie buddyjskie.
Dopiero późniejszym czasie shintō zrównało się z buddyzmem, a ich bóstwa stawiano na tym samym poziomie. Wzajemne przenikanie się tych dwóch religii określano synkretyzmem. W roku 1868 wprowadzono rozporządzenie zdefiniowania shintō i buddyzmu. Zaczęto prześladować wyznawców buddyzmu i niszczyć ich miejsca kultu. Powrót do synkretyzmu obu wyznań nastąpił po zakończeniu drugiej wojny światowej.
Mitologia japońska – powstanie świata
Istnieje wiele teorii o powstaniu świata w mitologii japońskiej. Najpopularniejsza z nich pochodzi z kroniki Kojiki, która powstała w V wieku. Według niej początkowo istniał chaos, czyli bezkresna przestrzeń, w której cząstki zaczęły się poruszać i tworzyć dźwięk. Najlżejsze z nich wniosły się do góry i stworzyły niebo. Cięższe opadły i ukształtowały ziemię. Ziemia podzieliła się, tworząc lądy. Nie miały one jednak stałego położenia i dryfowały na wodzie. W tym czasie na wysokiej równinie niebios wyłonili się pierwsi bogowie: Amenominakanushi, Kamimusubii i Takamimusubi. Po nich powstało siedem niewidzialnych bóstw, a następnie pięć par bogów żeńskich i męskich. Ostatnią z par było rodzeństwo: Izanagi i Izanami.
Izanagi i Izanami otrzymali od starszych bóstw niebiański klejnot i włócznię. Stojąc na tęczowym moście, zamachali się nią nad oceanem. Wówczas krople, które z niej spadały, stworzyły pierwszą wyspę nazwaną Onogoro. Bogowie zstąpili na nią i wzięli ślub. Po zaślubinach zaczęli płodzić świat. Najpierw powstały dwa twory: Hiruko i Ahashima, ale z braku stałej konsystencji zostały odrzucone. Po nich utworzono osiem Wysp Japońskich, a następnie sześć kolejnych obszarów.
Izanami urodziła boga ognia Homusubi, ale w czasie porodu została śmiertelnie poparzona i odeszła do Krainy Ciemności Yomi. Wówczas Izanagi porąbał mieczem części ciała syna na kawałki. Z jego kropli krwi narodzili się kolejni bogowie. Izanagi udał się za żoną i poprosił, aby powróciła do świata żywych. Zgodziła się pod warunkiem, że zaczeka na nią przed wyjściem. Mąż nie wytrzymał i złamał obietnicę. Gdy wkroczył do Krainy Ciemności, ujrzał rozkładające się ciało Izanami i przerażony rzucił się do ucieczki. Bogini próbowała go zabić, ale bez skutecznie. Wówczas oświadczyła, że za jej sprawą codziennie będzie umierało 1000 osób. W odpowiedzi Izanagi rzekł, że codziennie będzie rodziło się kolejne 1500.
Po powrocie z Yomi Izanagi przemywał się w morzu z podziemnych nieczystości. Uważa się, że w ten właśnie sposób wydał na świat trzy najważniejsze bóstwa: Amaterasu, Tsukuyomi i Susanoo. Następnie oddał władzę Amaterasu i odszedł ze świata.
Mitologia japońska – panteon bogów
W japońskim panteonie można spotkać różnych bogów i boginie, z których znaczna większość ma swoje korzenie w shintō. Każde z tych bóstw posiada własne unikalne moce i domeny. Mogą być obecne w różnorakich przedmiotach, czy nawet w zjawiskach naturalnych. Są częścią codziennego życia, przewodnikami i opiekunami, a czasem tajemniczymi siłami, które należy uszanować, a niekiedy bać się ich. To wszystko czyni je niezwykle bliskimi japońskiej kultury i tożsamości.
Amaterasu – japońska bogini słońca
Amaterasu to najważniejsza i najbardziej szanowana kami. Jest boginią słońca. Jej światło symbolizuje życie i energię. Narodziła się z lewego oka boga Izanagiego i została wyznaczona przez niego do panowania na Wysokiej Równinie Niebios. Siostra boga burz Susanoo i boga księżyca Tsukuyomiego. Posłała swojego prawnuka Ninigi do Japonii, aby dał początek cesarstwu japońskiemu. Jej symbol stanowi lustro. Jedna z najbardziej znanych historii na jej temat mówi, że po kłótni z bratem Susanoo ukryła się w jaskini, przez co świat pogrążył się w ciemności. Ostatecznie pod namową bogów postanowiła powrócić na ziemię.
Tsukiyomi – japoński bóg księżyca
Tsukuyomi jest japońskim bogiem księżyca panującym nad nocą oraz przypływami i odpływami. Urodził się z prawego oka Izanagiego. Naraził się swojej siostrze Amaterasu i został przez nią wygnany, dlatego słońce i księżyc nie spotykają się na niebie. Uchodzi za zabójcę bogini żywności – Ukemochi. Wszystko miało miejsce w czasie jednej z uczt, na której był gościem. Wówczas to Ukemochi w niezwykły sposób stworzyła pokarmy. Ze swoich ust wypluła ryż, z nosa wyłoniły się jej ryby, a z odbytu dziczyzna. Obrzydzony takim zachowaniem Tsukuyomi w akcie gniewu zabił boginię.
Susanoo – japoński bóg burzy i morza
Susanoo to kami burz, morza i wiatru, dziki z wyglądu i charakteru. Zrodził się z nosa Izanagiego. Za obrażenie swojej siostry Amaterasu został skazany na banicję z Wysokiej Równiny Niebios i zszedł na ziemię w Izumo. Najpopularniejszy mit z nim związany opowiada o tym, jak zabił ośmiogłowego potwora Yamata no Orochi. Uratował wówczas Kushinadę-hime, z którą się ożenił, a następnie mieli razem syna Ōkuninushi. Susanoo jest niejednoznaczny – wykazuje zarówno dobre, jak i złe skłonności.
Inari – japoński bóg ryżu
Inari przedstawia się zarówno jako mężczyznę, jak i kobietę. Jest japońskim bóstwem ryżu, płodności i rolnictwa. Za jego święte zwierzę uznaje się zenko, czyli białe lisy. Stanowią one nieodłączną ozdobę świątyń boga. Inari występuje w wielu japońskich mitach. Według jednego z nich ulitował się nad biednym rolnikiem, którego cechowała ogromna pracowitość i pokora, i obdarzył go magicznymi ziarnami ryżu. Dzięki nim plony rosły z niespotykaną obfitością i szybkością, co zapewniło rolnikowi bogactwo.
Ebisu – japoński bóg szczęścia
Ebisu uchodzi za jednego z siedmiu bogów szczęścia. Jest także opiekunem rybaków i handlu. Zwykle przedstawia się go jako uśmiechniętą, grubą i brodatą postać z wędką w ręce. Jego pochodzenie nie jest do końca znane. Prawdopodobnie był nieudanym dzieckiem Izanami i Izanagi, porzuconym przez rodziców w koszyku na wody oceanu. Zamiast zginąć, przekształcił się jednak w kami.
Toyouke – japońska bogini obfitego pożywienia
Toyouke jest boginią obfitego pożywienia. Występuje pod wieloma imionami (Ukemochi, Ukanomitama, Ōketsuhime itd.). Bywa także utożsamiana z Inari. Została zabita przez kami Tsukuyomi po tym, jak próbowała ugościć go zwymiotowanym przez siebie pokarmem. Jej martwe ciało zmieniło się w nasiona prosa, ryżu i fasoli. Jej brwi zaś przekształciły się w larwy jedwabnika.
Kagutsuti – japoński bóg ognia
Kagutsuchi to japoński bóg ognia, ostatnie dziecko Izanami i Izanagiego. W czasie jego narodzin bogini została śmiertelnie poparzona i odeszła do Krainy Ciemności. Ojciec pod wpływem gniewu porąbał syna na kawałki, a z jego krwi i części ciała narodzili się inni bogowie. Kagutsuchi może być jednym z najkrócej istniejących bogów w shintoizmie.
Hachiman – japoński bóg wojny
Hachiman jest bogiem wojny i łucznictwa. Określa się go opiekunem Japonii i narodu japońskiego oraz patronem klanu samurajów Minamoto (Genji). Japończycy wierzą, że stanowi boską inkarnację cesarza Ōjina, który rządził w latach 201–310. Jego postać występuje także w buddyzmie, gdzie uważa się go za bodhisattwę i utożsamia z buddą Amidą.
Guanyin – japońska bogini miłosierdzia
Guanyin to bogini miłosierdzia, litości i płodności oraz fizyczne ucieleśnienie współczucia. Jest czczona nie tylko w Japonii, ale także w Chinach, Korei i Wietnamie. Często przedstawia się ją z niemowlęciem na ręku, ale nie jest to jej własne dziecko. Występuje z wierzbową witką i wazą z wodą święconą. Nazywana jest także Boginią Mądrości, Ucieleśnieniem Doskonałej Mądrości, Boginią Uniwersalnego Współczucia.
Shinigami – japoński bóg śmierci
Shinigami uchodzi za japońskiego boga śmierci, który występuje często parami. Zwykle przedstawia się go jako mroczną i przerażającą postać o szkieletowym wyglądzie. Mieszka w podziemnym świecie i posiada moc określania, kiedy i jak dana osoba umrze. W kulturze japońskiej śmierć jest często postrzegana jako przejście do nowej fazy istnienia, w związku z tym Japończycy nie uważają Shinigami za złą lub wrogą istotę.
