Każdy miłośnik książek na pewno nie raz zetknął się z pojęciem satyry w literaturze. Co to jest satyra? Czym się wyróżnia na tle innych gatunków literackich i jak ją rozpoznać? Odpowiedzi na te wszystkie pytania znajdziesz w poniższym artykule.
Jak zdefiniować satyrę i skąd się ona wywodzi?
Satyra w literaturze nie jest absolutnie nowym pojęcie, wręcz przeciwnie, wywodzi się czasów starożytnych. Za ojca satyry uważa się Horacego (65–8 p.n.e), który był łacińskim lirykiem. Obecność satyry w literaturze nie ogranicza się do dzieł z czasów starożytnych, bowiem odżyła ona w renesansie, a w oświeceniu przeżywała swój rozkwit.
Co to jest satyra? To utwór literacki, którego zadaniem jest ośmieszenie lub piętnowanie ludzkich wad, obyczajów lub społecznych stosunków.
Cechy gatunkowe satyry
Satyra w literaturze wywołuje uśmiech na twarzy czytelnika, dzięki grupie środków stosowanych przez autorów w tym celu. Jakie są cechy gatunkowe satyry?
Zadaniem satyry w literaturze jest ośmieszanie i napiętnowanie różnorodnych zachowań, postaw, poglądów, charakterów czy obyczajów. Jej głównym celem nie jest jedynie wprawienie czytelnika w dobry nastrój, ma ona nieco poważniejsze zadania. Istotą satyry w literaturze jest krytyka i negacja, która ma wpłynąć na zmianę zachowania osoby krytykowanej. W rezultacie powinien nam się ukazać lepszy człowiek i lepsze społeczeństwo.
Wśród środków stosowanych przez autorów satyr do rozśmieszenia czytelnika można wyróżnić:
- groteskę,
- karykaturę,
- ironię,
- szyderstwo,
Omawiana tematyka jest przejaskrawiona i zniekształcona, a użyty język musi być prosty.
W końcu przekaz ma być jasny i zrozumiały – nie ma w satyrze miejsca na interpretację słów autora. Co ciekawe, satyra w literaturze nie wiąże się z puentą, wnioskami i rozwiązaniami piętnowanych zachowań.
Gdzie szukać przykładów satyry w literaturze?
Zacznijmy od pozycji klasycznych, dawnych. Za klasyka satyry w literaturze doby oświecenia uważany jest Ignacy Krasicki. Warto wrócić do jego dzieł, z których wiele wydaje się być wciąż aktualna. Wystarczy spojrzeć chociaż na jego Żonę modną, w której tytułowa żona ślepo wpatrzona jest w modę oraz kulturę obcych krajów. To, co rodzinne, należące do kultury własnej, uważała za nudne i zaściankowe. Czy sami czasami nie popadamy w taki nastrój? A może mamy wokół nas, wśród przyjaciół taką „żonę modną”?
Wśród zagranicznych autorów współczesnych na uwagę zasługuje Terry Pratchett, mistrz humoru i współczesnej satyry. Jego Świat Dysku to w całości satyra na współczesny świat, nawiązująca do religii, polityki, czy popkultury.
Przyglądając się polskiemu podwórku, warto wspomnieć o autorach Szkiców z filozofii głupoty. Bartosz Brożek, Jerzy Stelmach i Michał Heller próbują w tym dziele w przezabawny sposób pokazać wiele twarzy głupoty. Z kolei Krzysztof Daukszewicz w swoich Menelikach w doskonały sposób komentuje poczynania polskich polityków, robiąc to w sposób zabawny, ale i elegancki.
Matka siedzi z tyłu. Opowieści z d**y wzięte, autorstwa Joanny Mokosa-Rykalskiej, to opowieść pełna humoru, absurdu i szyderczego śmiechu z wydarzeń życia codziennego.