Czym jest sonet? – definicja
Sonet to gatunek poetycki charakteryzujący się kunsztowną kompozycją. Pochodzi od słowa „sonetto”, co oznacza „małą piosenkę”. Ukształtował się w XIII wieku na Sycylii z włoskiej poezji ludowej. Jego pomysłodawcą był Giacomo da Lentini. Z Włoch rozprzestrzenił się w późniejszych latach na całą Europę. Największą popularność zyskał w epoce renesansu, baroku i romantyzmu. Sonety mogą poruszać różnorodną tematykę, jak miłość, śmierć, strata, natury, religia, czy historia. Podejmują także próby refleksji nad życiem.
Jakie są cechy sonetu?
Główną cechą sonetu jest jego charakterystyczna konstrukcja. Składa się z czternastu wersów, które są zgrupowane w dwa czterowiersze (tetrastychy) oraz dwa trójwiersze (tercyny). W sonecie włoskim układ rymów w tetrastychach jest zwykle okalający „abba abba”, a w tercynach podwójny „cdd cdc” lub „cdc dcd'. W sonecie francuskim, zapoczątkowanym w XVI wieku przez Clementa Marota, układ rymów w strofach czterowersowych pozostał taki sam, ale w trzywersowych zmienił się na „cdc dee”. Zaś w sonecie angielskim (sonet szekspirowski) wprowadzono wizualny podział na trzy czterowierszowe zwrotki i jedną dwuwierszową oraz zmieniono układ rymów w początkowych czterowersach „abab cdcd efef gg”.
Ważną cechą sonetu jest także związek występujący pomiędzy budową a treścią poszczególnych zwrotek. Pierwsza z nich zazwyczaj opisuje temat utworu, druga odnosi go do podmiotu wiersza, a dwie ostatnie zawierają refleksję na poruszany temat i stanowią swego rodzaju puentę.
W sonetach występują również powtórzenia i anafory, które pomagają autorom w zachowaniu określonej liczby sylab w wersach i utrzymaniu odpowiedniego rytmu utworu. Powtórzenia podkreślają też znaczenie tematu lub puenty.
Znani autorzy sonetów
Innymi znanymi twórcami sonetów w odmianie włoskiej są Dante Alighieri i Francesco Petrarca, a także Guido Cavalcanti i Guido Guinizelli. W Wielkiej Brytanii sonety pisali m.in. William Szekspir, Edmund Spenser, Henry Howard, William Wordsworth, Thomas Wyatt i John Keats, we Francji: Clément Marot, Joachim du Bellay, Charles Baudelaire oraz Pierre de Ronsard, w Niemczech Heinrich Heine, w Rosji Aleksander Puszkin, w Hiszpanii: Juan Boscán Almogáver i Garcilaso de la Vega, a w Portugalii Luís de Camões.
W literaturze polskiej sonety tworzyli przede wszystkim: Jan Kochanowski, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Mikołaj Sęp Szarzyński, Jan Andrzej Morsztyn, Sebastian Grabowiecki, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Stefan Garczyński, Adam Asnyk, Leopold Staff, Antoni Słonimski, Jan Stanisław Skorupski, Maria Konopnicka, Felicjan Faleński itd.
Przykłady sonetów
Pisanie takich dzieł literackich stanowi nie lada wyzwanie dla poetów, ponieważ muszą dostosować swoje myśli i uczucia do ściśle określonej formy sonetu, co wymaga kreatywności, umiejętności językowych, a także pozwala na rozwijanie warsztatu pisarskiego. Według Księgi Rekordów Guinnessa najwięcej sonetów na świecie napisał polski poeta Jan Stanisław Skorupski.
Do najpiękniejszych sonetów na świecie zaliczają się dzieła Francesco Petrarki, który w wyjątkowy sposób opisał swoje uczucia do ukochanej kobiety w „Sonetach do Laury”. Nie wiadomo, czy Laura jest postacią historyczną, czy też fikcyjną. Innym znanym artystą tworzącym sonety miłosne był Dante Alighieri. Skierował je do ukochanej Beatrycze i zawarł w tomie „Życie nowe”.
Pośród polskich twórców na szczególną uwagę zasługuje Adam Mickiewicz, autor „Sonetów krymskich” powstałych pod wpływem podróży poety na Półwysep Krymski w 1825 roku. Podmiot liryczny, który można utożsamiać z samym Mickiewiczem, opisuje w nich przeżycia towarzyszące mu w podróży. Wyprawa do obcych krain zachwyca niezwykłymi krajobrazami i dziką naturą, ale też wzbudza tęsknotę za ojczyzną. Poruszona zostaje tutaj również tematyka samotności, wyobcowania, przemijania, śmierci i kruchości.